Tímarit Máls og menningar - 01.12.1959, Page 79

LORCA, SKALDIÐ OG ÞJ OÐ HANS
sem fram til þessa hafði verið leynt
með öllum ráðum. Lýðræðissinnum
og andróðursmönnum einveldisins óx
fylgi dag frá degi. Ritskoðun og vald-
beiting var stóraukin og leynilegar
pyndingar viðhafðar í fangelsum og
varðsveitabúðum. Alþýðan leitaði
færis að tjá hug sinn, og einföld orð
urðu tvíræð. Hinn frægi teiknari
Bagaríá, sem ekki gat komið verkum
sínum á framfæri vegna ritskoðunar-
innar, tók það ráð að teikna margræð
hannyrðamynztur, sem alþýðunni
lærðist að ráða eins og krossgátur.
Þ'annig var í pottinn búið þegar
Mariana I'ineda var frumsýnd. Leik-
ritið, sem Lorca nefndi alþýðlegan
ljóðleik, varð tilefni pólitískra átaka.
Og þó er boðskapur þessa Ijóðræna
leiks, ef vel er að gáð, fremur íhalds-
samur en róttækur.
Hin sögulega fyrirmynd kvenhetju
leikritsins var kona ein í Granada, er
hafði skrautsaumað lýðræðissinnum
fána, sem nota átti við uppreisnartil-
raun gegn Ferdinand VII á fjórða
tug nítjándu aldar. Lögreglan komst
á snoðir um samsærið, uppreisnar-
mennirnir lögðu á flótta, og ekkert
sönnunargagn fannst nema fáninn,
sem Mariana Pineda hafði saumað.
Hún var tekin höndum og hengd, af
því hún neitaði að Ijósta upp nöfnum
þeirra, sem voru henni samsekir.
í sögu Spánar er Maríönu getið
sem ötuls lýðræðissinna. Hinir ka-
þólsku stuðningsmenn konungdæmis-
ins og arftakar þeirra, falangistarnir,
álíta hana þjóðhættulegan byltingar-
sinna. Lýðræðisfylgjendur telja hana
pólitíska hetju. En að dómi Lorca er
hún hvorugt. Hann lýsir henni
þannig:
Mariana er blinduð af ást á Don
Pedro de Sotomayor, frjálslyndum
undirróðursmanni, sem jafnan metur
stjórnmálin meir en ást hennar.
Endaþótt hún hafi engan áhuga á
stjórnmálum saumar hún fána handa
flokki hans — honum sjálfum — af
því hún elskar hann og er sannur
meistari í höndunum. Þegar upp
kemst um samsærið og hún er hand-
tekin saklaus, væntir hún þess að
Don Pedro komi aftur, eins og hann
hefur lofað henni, og frelsi hana, eða
„deyi með henni“ ella, og þessvegna
þverskallast hún fremur við þeirri
kröfu Pedrosa dómara, að hún þíðist
hann, en að hún tregðist við að ljósta
upp nöfnum samsærismanna. Hún er
lostin djúpum harmi vegna svika elsk-
hugans þegar hún stígur upp á gálga-
pallinn, en sigrast þó á vonbrigðun-
um og gerir hinztu tilraun til að ná
fundi hans:
„Ég saumaði fánann handa hon-
um. Ég tók þátt í samsærinu til að ég
fengi einnig að elska og njóta hug-
mynda hans. Ég unni honum meir en
sjálfri mér og börnum mínum. Elsk-
ar þú frelsið meir en hana Mariönu
þína? Þá vil ég verða sjálft frelsið
sem þú tilbiður.“
269