Tímarit Máls og menningar - 01.12.1959, Page 89

LORCA, SKÁLDIÐ OG ÞJ ÓÐ HANS
gáfunnar, orti ljóð og samdi smáleik-
rit, og flutti hvorttveggja í söng og á
sviði. Hann komst að raun um að
hann gat auðgað líf sitt og jafnvel
náð valdi á hugum annarra með því
að afhjúpa Jiau sannindi, sem öðrum
voru að mestu hulin, en honum sjálf-
um svo einkar ljós ...
Aðeins einu sinni kom það fyrir
Lorca, að erkifjandi hans, dauðinn,
birtist honum sem fjöldafyrirbæri.
Skömmu eftir að hann hafði öðlast
frægð á Spáni fyrir ljóðabók sína
Romancero Gitano fór Lorca til New
York. Hann kunni ekki ensku og
lærði hana aldrei. Honum stóð stugg-
ur af hinum vélvædda frumskógi stór-
borgarinnar og hann gat ekki fótað
sig þar. Hann átti ekkert sameigin-
legt með því fólki sem hann kynntist,
en hann skynjaði ofurkapp múgsins,
auvirðilegar skemmtanir hans, svit-
ann, græðgina og þjáninguna. Fyrir
vit hans sló þef af rotnun og dauða
— fyrirboðum endalokanna. Og hann
reyndi að finna þessum kenndum stað
í nokkrum ljóðum, sem út komu 1940
undir nafninu Skáld í New York .. .
Dvölin í Bandaríkjunum varð honum
að lokum slík kvöl, að hann „flýði“
þaðan til Kúbu, eins og hann komst
sjálfur að orði ...
Heimkominn til Spánar vitjaði
Lorca ekki sígaunaþorpanna að nýju,
sem hann hafði ort svo fagurlega um.
Hann tók aldrei upp þráðinn, þar sem
hann hafði látið hann niður falla i
Sígaunasöngvunum. Eftir þetta
glímdi hann við dauðann á öðrum
vettvangi. Það var eins og kynni hans
af múglífinu, múgþjáningunni og
múgdauðanum hefðu gert hann í senn
bæði persónulegri og ópersónulegri
sem skáld. Ljóð hans urðu æ inn-
hverfari, leikrit hans æ algildari og
djúpristari. Það var um þetta leyti
að hann samdi Bodas de Sangre og
Yerma.
Skuggarnir dýpkuðu þegar fór að
draga úr viðgangi lýðveldissinna.
Dauðinn lá í fyrirsát. 1934 gerðu
námamennirnir uppreisn. Lorca var
að vísu fráhverfur stjórnmálum, en
hann hlaut að skynja ofsann og ör-
væntinguna sem í tímanum bjó . . .
Tveim árum síðar var hann myrt-
ur. Hvort sem morðingjar hans voru
varðsveitarmenn eða falangistar, eða
óbreyttir handlangarar fasismans,
voru þeir tilvaldir fulltrúar þeirra
eyðingarafla, sem Lorca hafði ævin-
lega barizt gegn, en hafa síðan náð
tímanlegu valdi á næstum allri Evr-
ópu. Við vitum harla fátt um morðið
á Lorca, nema að það var framið í
dögun. En er hægt að hugsa sér að
ævilangri baráttu hans við dauðann
lyki öðruvísi, en að hann mætti hon-
um óttalaus?
Það er augljóst mál, að ögrunin
við dauðann, sem felst í skáldskap
Lorca, hefur djúptæk áhrif á spænska
lesendur, áhrif sem síður skapast af
279