Tímarit Máls og menningar - 01.12.1959, Síða 103

PASTERNAK OG SÍVAGÓ
kemur að því er virðist algerlega á
óvart, þ. e. a. s. ef við höfum tekið
hinar fyrri yfirlýsingar hátíðlega. En
það er ef til vill ekki nauðsynlegt.
Deutscher hefur sýnt með miklum lík-
um fram á að hugsanir og skoðanir
Sívagós eru spegilmynd af hugsunum
og skoðunum Pasternaks, og raunar
er hið sama að segja um flestar per-
sónurnar, ef persónur skyldi kalla.
Byltingarsinnarnir eru algerir skugg-
ar í sögunni, og það er mjög sjald-
gæft að nokkur tilraun sé gerð til að
sýna spil beggja hinna andstæðu afla.
Þær tilraunir eru að minnsta kosti
lítt sannfærandi. Það má geta þess
snöggvast að hér er hinn mikli munur
á Pasternak og Dostojevski, sem
aldrei múlbatt hugmyndalega and-
stæðinga sína. Þessvegna er ekki
fjarri lagi að segja að það sé aðallega
ein persóna í Sívagó lœhú: Paster-
nak sjálfur. Þessi persóna hefur frá
byrjun ekki sérlega vinveitta afstöðu
gagnvart byltingarstarfi verkalýðsins.
Dæmi um það er frásögn af litlu at-
viki úr uppreisninni 1905: misheppn-
uð kröfuganga sem stjórnin hælir
niður með herafli. Frásögnin her
skrítilegan vott um j)á samúð með
hyltingunni 1905 sem höfundur til-
einkar sjálfum sér og hetju sinni:
kröfugangan virðist frekar vera gerð
til gamans en í alvöru, orsakir henn-
ar eru óskýrðar, og það andar heldur
köldu til forgöngumanna hennar sem
\ irðast helzt hinir afkáralegustu kák-
arar. Þetta er samskonar frásögn af
kröfugöngu eða verkfalli sem hægt er
að lesa í hvaða borgaralegu málgagni
sem er hvenær og hvar sem er.
Deutscher talar um ])á tvöfeldni
sem kemur fram í óvilja Sívagós að
])jóna sem læknir í her skæruliðanna,
enda þótt hann fyndi ekkert athuga-
vert við að þjóna í her keisarans. At-
hugum nánar þetta atriði: Einn af
mestu erfiðleikum sovétstjórnarinn-
ar fyrst eftir byltinguna stafaði ein-
mitt af skorti á sérmenntuðum mann-
afla, vegna þess einkum að borgara-
legir menntamenn brugðust. Sívagó
dæmir reyndar hart slíka starfsbræð-
ur sína (í kaflanum Viðdvöl í
Moskvu.) En litlu síðar, þegar Sívagó-
fjölskyldan er komin til Varikínó, eru
þióðhollusta hans og mannkærleikur
komin á það stig að hann getur skrif-
að með ágætri samvizku í dasbók
sína: „Ég hef ekki í hámælum að ég
sé læknir, vegna Joess að ég vil ekki
skerða Jrelsi mitt.“ Þann sama vetu*-,
sem er veturinn 1918—1919, þegar
Rússland logar í borgarastyrjöld,
skrifar Sívagó enn i dagbók sína:
„Við ræðum sífellt um list.“ Meðan
Rómaborg hrann ...
En andúðin á byltingunni kemur
ekki aðeins fram óbeint í háttalagi
Sívagós; það skortir ekki opinskáa
dóma um liana. Litum á nokkra slíka
dóma. Gegn byltingu í sjálfri sér:
„Áður var ég mjög [sicl byltingar-
sirnaður, en nú held ég að ekkert geti
293