Tímarit Máls og menningar - 01.12.1959, Síða 107

PASTERNAK OG SÍVAGÓ
ir reyndar fyrirfram slíka túlkun
mjög ólíklega.
Nei, það er vísl erfitt að greina að
blindu Sívagós og höfundar hans, og
það því síður sem heimspekin í hók-
inni, sem þó verður að skrifa á reikn-
ing höfundarins, er einnig mjög í
samræmi við heimspeki hins sígilda
afturkippsmanns. Athyglisverðast við
söguna að þessu leyti er ef til vill það
sambland náttúrudulrænu og sögu-
háspeki annarsvegar, sem mjög minn-
ir á rómantíska heimspeki -— og hug-
myndirnar reyndar oft ættaðar beint
frá rómantískunni — og hinsvegar
þeirrar hálffagurfræðilegu andskyn-
semisstefnu sem helzt verður kennd
við aldamótin síðustu. Eg býst við að
hreinrómantískar hugmyndir séu ekki
víða teknar jafnhátíðlega nú á dögum
og í þessari skáldsögu. Hinsvegar má
segja að það sé eðlilegt að aldamóta-
andinn hafi markað Pasternak. Past-
ernak virðist í rauninni vera maður
sem ekki hefur komizt yfir styrjöld-
ina 1914—1918, heldur orðið eftir á
þröskuldi hennar, maður sem virðist
vera dæmdur til að horfa sífellt aftur,
og sú viðleitni sem hann kann að hafa
til að lifa með samtíð sinni verður
honurn að litlu gagni. Pasternak er að
þessu leyti ekki ólíkur Stefan Zweig.
Hann hefur annað sameiginlegt með
Zweig og fleirum aldamótaaðdáend-
um: blekkinguna að friður og öryggi
og viðunanlegt réttlæti hafi ríkt frarn
til 1914: þá fyrst hafi ormurinn kom-
izt í aldingarðinn. Þeirsem hafa hald-
ið slíku fram hafa aðeins vottað að
þeir hafa ekki haft vilja, getu eða þor
til að horfast í augu við hina raun-
verulegu þróun. Þeir hafa sökkt sér
niður í sinn innri heim, og þangað
bar hernaðarstefna, öreigahatur, fjár-
glæfrar og imperíalismi þeim aðeins
boð um örugga þróun friðar og rétt-
lætis. — Mig langar til að birta hér
nokkrar setningar eftir Maxím Gorki,
teknar úr ritgerð sem hann skrifaði
einu sinni um Leoníd Andrejev, og
varpa Ijósi á þetta atriði:
Síðan um 1911 álitu kunningjar mínir
að Evrópustyrjöld væri óhjákvæmileg, og
að hún yrði örlagarík fyrir Rússland. Kvíði
minn jókst að mun vegna staðreynda sem
opinberuðu einhverskonar sjúklegt skugga-
ástand í siðferði liinnar miklu rússnesku
þjóðar. Þegar ég las um óeirðirnar út um
landið tók ég eftir að þær einkenndust af
sérstakri grimmd og heimsku. Þegar ég at-
Iiugaði í réttarskýrslum hvers konar glæpir
voru framdir í Moskvu og nágrenni hafði ég
veitt því athygli að glæpahneigðin virtist
koma fram í aukningu líkamsárása, nauðg-
ana og rána ófullveðja stúlkna. Og áður
liafði það komið illa við mig að stór presta-
liópur sat á þingi. Þeir voru hreinræktaðir
Rússar að vísu, en enginn þeirra hafði
neina haifileika eða neitt pólitískt gildi. Og
margt fleira jók áhyggjur mínar og kvíða
vegna örlaga hinnar stór-rússnesku þjóðar.
Þannig var álit manns sem hafði
augun opin, og beitti þeim ekki að-
eins til að horfa í barm sér, á þeim
tíma sem er gullöld Pasternaks.
En hinn innri heimur, hið innra
líf er einn af hornsteinunum í lífs-
297