Tímarit Máls og menningar - 01.02.1962, Blaðsíða 96

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
vænlegast að rannsaka menninguna eins og
hún er í dag eða það, sem Kaj Birket-Smith
kallar „grip tannhjólanna hvert í annað og
úrverksins gang“. Söguleg þróun skiptir þá
minna máli og hefur Radcliffe-Brown lagt
á það mikla áherzlu, hve heimildir allar séu
hér ótraustar.
Þessa stefnu ber að nokkru leyti að skoða
sem eðlilega andúð á því takmarkalausa
hugarflugi, sem suma mannfræðinga hefur
gripið, og Elliot Smith í Englandi er hvað
dapurlegast dæmi um. Félagsfræðiskólinn
hefur þó naumast haft erindi sem erfiði.
Það er góðra gjalda vert að rannsaka sam-
tímaþjóðfélag og reyna að skilgreina þess
lögmál. En framhjá þeirri staðreynd verður
ekki komizt, að þróun hefur átt sér stað.
Það er meðal annars hlutverk mannfræð-
ingsins að skilgreina þá þróun nánar.
Ólafur Hansson er fremur öðru sagn-
fræðingur og getur vafalaust tekið undir
það með Kaj Birket-Smith, að „sjálf þró-
unin sé meginvandamál menningarrann-
sóknanna". Ég hefði kosið, að Ólafur tæki
með kafla um sögu fræðigreinarinnar og
lýsti nokkuð helztu stefnum. Jafnframt
hefði verið gott að fá yfirlit yfir helztu hug-
tök mannfræðinnar, en auðvitað verður allt-
af nokkuð vandamál, hvað taka skuli og
hverju sleppa í alþýðlegu fræðsluriti sem
þessu.
Síðasti kaflinn í bók Ólafs fjallar um
frumstæðar þjóðir og Evrópumenningu og
er það dapurleg lesning. Þær þjóðir eru nú
örfáar, sem ósnortnar eru menningu hvíta
mannsins, og víðast hvar er frumstætt þjóð-
félag í upplausn. Þó ekki komi til beinar
ofsóknir knýr Evrópumenningin dyra, brýt-
ur niður erfðavenjur og þjóðfélagsform og
lætur oft og tíðum lítið í staðinn nema sjúk-
dóma. Kristin kirkja hefur nauðug eða vilj-
ug verið eitt tækið, sem Evrópumenn hafa
beitt til þess að festa tök sfn á frumstæð-
um þjóðum. Oft andar köldu frá mannfræð-
ingi til trúboða enda sízt að ósekju. Mann-
fræðingurinn leitast við að skilja frumstæð-
ar þjóðir — trúboðinn þykist í evrópskum
hroka hafa á valdi sínu sannleikann allan
og ekkert nema sannleikann. I einu bezta
mannfræðiriti síðustu áratuga lýsir Ray-
mond Firth því m. a. er lítið þjóðfélag
stendur hikandi og hrætt gagnvart fram-
andi áhrifum. Hann segir:
„Það er raunalegt fyrir útlending að sjá
þessa hógværu viðurkenningu á eigin fá-
fræði, jafnframt því sem þeir reyna að varð-
veita forna siði. Hinir greindari af heiðnum
eyjarskeggjum gera sér vandamálið ljóst:
Þeir sjá framsókn trúboðsins, rísandi kirkj-
ur, kennara og trúskiptinga, árangurinn,
sem næst í því að fá bömin til að sækja
guðsþjónustu. Þeir finna þungann af auð-
valdi trúboðsins og beygja sig fyrir þeirri
kröfu þess, að tala í nafni hinnar víðáttu-
miklu hvítu menningar, sem þeir bera svo
mikla virðingu fyrir. Eigi að síður em þeir
sannfærðir um það, að þeirra eigin sið-
venjur séu góðar. Þeir eru bundnir sterk-
um tryggðaböndum guðatrú sinni og anda
forfeðranna og þeim gremst það, að vera
nefndir „Myrkrahéraðið“ eða „Satan“ eða
sagt það, að þeir lendi í eldi þegar þeir
deyja. Það vakti mér áhyggjur að sjá þetta
fólk halda fast við forna trú þrátt fyrir
ásókn, sem nú er greinilega fundið fyrir.
Það var átakanlegt að sjá áhuga þeirra og
ánægju yfir því, að hvítur maður, sem ver-
ið hafði við helgisiði þeirra, gat lýst því
yfir, að þeir væru á engan liátt illir. „Vin-
ur, þegar þú varst viðstaddur athafnir okk-
ar og sagðir, að þær væm góðar, þá hmkk-
um við við af undrun,“ sagði einn þeirra
við mig. Og ég get ekki annað en harmað
það, að hvötin til þess að snúa öðmm til
eigin trúar skuli telja það nauðsynlegt að
ónáða þjóð, sem þegar á allt er litið hefur
á fullnægjandi hátt lagað líf sitt að kring-
umstæðunum samkvæmt eigin siðvenjum.
86