Tímarit Máls og menningar - 01.03.1963, Page 88

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
ur þeirra ber einatt hin sömu einkenni, í
norðri sem suðri, og er harla frábrugðinn
heimi vesturlenzkra borgarbúa, þar skýtur
upp kollinum ýmislegt, sem við eigum lítt
við að venjast í hversdagslífi okkar, tröll,
álfar, huldufólk og þaðan af fleira. Enda
hefur vestræn borgarmenning á síðari ár-
um þrengt mjög að eða bægt brott kynja-
verum þessa heims, vísinda- og skynsemis-
hyggja markað hugsuninni bás við almenn-
ustu, objektívustu reynslu, tækniþróun og
vélmenning stefna að því að lama alla
skapandi hugsun og frjótt ímyndunarafl
hjá almúganum, en ala hann í staðinn á al-
þjóðlegu fjöldafóðri, hasarritum, dægur-
músík og bíó. Eiga þá þjóðsögur og þjóð-
trú erfitt uppdráttar, og er illt til þess að
vita, því slík fræði eru reyndar fjöregg
þjóðanna, og glati þær þessum arfi sínum,
er hætt við, að þær glati um leið sál sinni
og persónuleika og verði ófrjór, vélrænn
múgur.
Engum skyldi koma það á óvart, livorki
þeim, sem þekkir til hinna forngrísku goð-
sagna, né þeim, sem þekkir til grísks þjóð-
lífs nú á dögum, að Grikkir séu þjóða bezt
birgir að slíkum sögum og hafi varðveitt
þær og lagt trúnað á þær allt fram á vora
öld. Hefði það og verið með ólíkindum, ef
hin mikla og ótrúlega sköpunargáfa og
hugmyndaauðgi, sem einkenndi Grikki í
fomöld, hefði kulnað út, þótt ytri aðstæð-
ur gengju þjóðinni í óhag.
Miklagarðsríkið hefur að vísu ekki látið
neinar þær bókmenntir eftir, sem standast
samanburð við gríska klassík, en það á sín-
ar orsakir ekki í andlegri deyfð, heldur
frekar í hinu, hve kristin trú gagntók hugi
manna og þungamiðja hennar, krossfest-
ingin og upprisan skyggðu á alla aðra at-
burði, listirnar þjónuðu kirkjunni, messan
tók að vissu leyti við af hinum fomu leik-
sýningum. Merkustu rit þessa tímabils eru
um guðfræði, en lygisögur og fjölleikahús
svöluðu hins vegar skemmtanafíkn fjöld-
ans. Mikligarður féll í þann mund, er
renaissance fer af stað í vestri, Grikkir búa
við tyrkneska áþján og em einangraðir á
þeim tíma, er vesturevrópsk borgarmenning
stendur í blóma, því hefur grísk menning
fallið í nokkuð annan farveg en menning
Vestur-Evrópu. Hún var ekki borin uppi af
borgaralegri menntastétt, en lifði þeim mun
betra lífi meðal alþýðu og kemur fram f
frjóu þjóðlífi, og ávextir hennar em sögur
eins og þær sem hér em birtar.
Það er meira en öld frá því að menn tóku
að safna hinum mikla auði grískra þjóð-
sagna og gefa út á prenti, má þar einkum
nefna Austurríkismanninn von Hahn, sem
gaf út safn grískra þjóðsagna snemma á
síðustu öld, en síður hafa margir fleiri lagt
sinn skerf til, og er nú til allauðugt safn.
Kverinu „Grískar þjóðsögur og æfintýri"
mun ekki ætlað að vera neitt ítarlegt safn-
rit, heldur aðeins sýnishom grískrar sagna-
listar. Það má vitaskuld um það deila, hve
vel valið hefur tekizt, sögurnar em allmis-
jafnar að gæðum, og vel hefði sjálfsagt
mátt finna snjallari sögur en sumar þeirra.
En þó held ég flestir þættir grískrar þjóð-
sagnalistar fái að njóta sín, lýrisk fegurð
einkum þar, sem greinir frá kóngssonum
og kóngsdætrum, speki í sögunni Karos, en
þó er kímnin sterkasti þáttur þeirra, þann-
ig að þeim svipar til aristofanískrar kóme-
díu á köflum. Þar koma og fram helztu
fulltrúar hins gríska þjóðsagnaheims, vúr-
vulakí, neræðes, kalikantzarí og fleiri. Það
má hæglega gera samanburð á sögum þess-
um og „viðlíka fræðum annars staðar“, allt
frá Þúsund og einni nótt til Gráskinnu, og
finna hliðstæður, hér em karl og kerling í
koti sínu, kóngur og drottning í ríki sínu,
álfur í hól sínum. Margt má líka rekja aft-
ur í fom-gríska mýtólogiu, en þó er hætt
við, að það komi nokkuð flatt upp á hrekk-
lausa húmanista að lesa, að neræður hafist
78