Tímarit Máls og menningar - 01.09.1973, Qupperneq 19

Siðfrœði og bylting
samlegri yfirvegun og útiloka þarmeð hverskyns siðfræðilegar vangaveltur
frá stéttabaráttunni. Hann líkti þeirri valdbeitingu, sem gripið yrði til í stétta-
baráttunni, þegar til byltingar kæmi, við þá tegund valdbeitingar, sem tíðkast
í hernaði. Mat hans var þannig eingöngu herfræðilegs eðlis: Takmarkið var
alger ósigur óvinarins; valdbeitingin ekkert annað en leið til að ná því marki.
Sambandið milli þess markmiðs, sem stefnt var að, og þeirra leiða, sem farnar
voru, var því eingöngu tæknilegs eðlis. Sú vörn, sem Sorel liélt uppi fyrir
valdbeitingu, fékk aldrei neinn hljómgrunn meðal byltingarsinnaðra sam-
tímamanna hans. Ef hægt er að tala um, að þessar hugmyndir hafi haft ein-
hver áhrif, þá er þau áhrif eingöngu að finna á sviði gagnbyltingar. Á hinn
hóginn hafa menn varið valdbeitingu, — ekki sem slíka, heldur sem skynsam-
lega nauðungarráðstöfun í því skyni að brjóta á bak aftur gagnbyltingar-
sinnaðar aögerðir, afnema hefðbundin réttindi og forréttindi. Ennfremur
hafa menn fallizt á valdbeitingu sem tæki til að bæla niður ákveðnar efnis-
legar og andlegar þarfir með því að grípa til sparnaðar- og skömmtunar-
ráðstafana og koma á fót ritskoðun.
Þessar nauðungarráðstafanir, sem fela í sér valdbeitingu, eru geröar í þágu
þess markmiðs, sem byltingin stefnir að. Þetta markmið er ekki eingöngu
stj órnmálalegs eÖlis, heldur hefur það einnig visst siðfræðilegt gildi. Inn-
tak þess er: aukið frelsi handa fleirum. Þannig fær markmið byltingarinnar
almennt gildi sem slikt og verður þarmeð óháð hverskyns utanaðkomandi
siðferðilegu mati.
Hér stöndum við frammi fyrir meginvanda allrar siðfræði, spurningunni
um réttmæti siðferðilegra gilda. Eða með öðrum orðum: Hver eða hvað
skal ákvarða gildi siðaboða? Þessi spurning verður reyndar ekki ágeng fyrr-
en veraldarhyggjan tekur að færast í aukana á vesturlöndum. Á miðöldum
hafði þessi spurning engan vanda í för með sér. í þann tíð naut siðfræðin
óforgengilegs heilagleika guðdómsins sjálfs. Ulrýming hinna vantrúuðu var
„réttlætanleg“. „Réttlætanlegt“ var að brenna trúvillinga á báli. Þannig leit
réttlætið út samkvæmt þeim gildum, sem viðurkennd voru, en þau gildi voru
afrakstur hinnar trúarlegu siðfræði. En hvað er það, sem segir til um rétt-
mæti siðfræðilegra gilda nú (hér er ekki átt við það, hverjir þvingi fólk til
að beygja sig undir slík gildi, heldur hitt, hvernig það gerist, að menn fallast
á réttmæti þeirra), hvar er að finna sönnun þess, að slík gildi séu réttmæt?
Réttmæti þessara gilda virðast á okkar tímum byggjast að mestu á vafa-
sömu og breytilegu samblandi af venjum, ótta, nytsemi og trú; breytilegu
fyrir þá sök, að innan þessarar heildar getur átt sér stað margskonar röskun.
9 TMM
129