Tímarit Máls og menningar - 01.06.1978, Blaðsíða 10

Tímarit Mdls og menningar
Gagnar gagnrýni?
Nú líður að lokum þessa leikárs og þá vaknar löngun til að fá yfirlit yfir leik-
sýningar vetrarins. Hvað hefur gerst í leiklist á þessu tímabili? Hefur einhver
þróun orðið og þá í hvaða átt? Má greina markvissa stefnu í verkefnavali leik-
húsanna? Hvaða túlkunarleið var valin í meðferð verkefna? Var eitthvað sem
vakti sérlega mikla athygli?
Sé litið yfir dagblöð vetrarins og leiklistargagnrýni þeirra lesin til að gera
sér grein fyrir því, hvað gerst hefur á leiklistarsviðinu á umræddu tímabili og
einungis tekið mið af þeim lestri, þá kemur margt kyndugt í ljós.
Leikhúsfræðingar árið 2100 munu sjálfsagt álykta eftir lestur blaðanna að
íslenskt leikhús hefði verið á mjög frumstæðu stigi, áhugi leikhúsmanna hefði
einkum beinst að efnisþræði leikrita, menn hefðu enn ekki gert sér grein fyrir
stíl leiktexta og/eða formi leikrits. Leikstjórinn hefði enn ekki verið orðinn
skapandi listamaður heldur eins konar verkstjóri: „traust leikstjórn“. Leikstíll
einungis raunsær: „leikarar trúverðugir" eða „raunsannir“.
Þó að dagblöðin verji frá fjórðungi uppí heila síðu undir umsögn um svo til
hverja leiksýningu er lesandinn litlu nær um sjálfar sýningarnar, frammistöðu
einstakra leikara með tilliti til heildarinnar, textann þýddan eða frumsaminn,
sem fluttur er, nema ef vera skyldi þennan margumrædda „lipra texta“, að ekki
sé talað um leikstjórn verksins, nema þá hina „traustu leikstjórn“.
í landi með ríka leikhúshefð þar sem miklir möguleikar eru á að láta stóran
hóp manna njóta sama listviðburðar, hljóta kröfur leikhúsmanna og leikhús-
gesta til gagnrýnandans að vera miklar. Það er vissulega mikill skaði að menn
fjalla um leiklist, er virðast af skrifum sínum litla eða enga þekkingu hafa á
því, úr hvaða þáttum leiksýning er samansett. Aldrei myndu áhugamenn um
skák láta það líðast að bridgesérfræðingur blaðs, er hefði jafnvel opinberlega
lýst því yfir að hann hefði lítið sem ekkert vit á skák, tæki að sér að skrifa um
það efni.
En hvernig væri æskilegt að gagnrýnandinn nálgaðist verkefni sitt? Texti
leikrits ætti að vera sá hluti sýningarinnar, sem auðveldast væri að fjalla um,
þar sem hann liggur fyrir í handriti. Hann má lesa aftur og aftur. Gildir þá
einu hvort um er að ræða þýðingar eða íslensk verk. Hvað um stíl eða stílleysi,
hvernig er mál og málnotkun, leikflétta, persónusköpun? Allt eru þetta efnis-
þættir sem beinlínis má kanna í handritinu.
Leikstjórinn hefur tekið afstöðu til leikritsins og túlkar það á ákveðinn hátt
og það er túlkunarleið leikstjórans, sem er til umræðu. Hvort gagnrýnandanum
likar sú leið sem valin er, er aukaatriði. (Hvernig yrði myndlistarmönnum við,
120