Tímarit Máls og menningar - 01.06.1978, Blaðsíða 111

Þekkingin, hugmyndir og skoðanir
á óralöngum tíma — mörgum milljón-
um ára — og maðurinn sjálfur átti apa
að forföður.
Höfuðatriði í kenningum Darwins
var hæfileiki lífveranna til að breytast
og öðlast erfanlega eiginleika og hins
vegar að þessir eiginleikar yrðu til fyrir
svonefnt náttúruval, við baráttuna fyrir
tilverunni þar sem hinir hæfusm lifðu
af. Þar er fyrst og fremst um að ræða
barátmna um fæðuna og aðlögun að að-
stæðum umhverfisins (hitastig, raki, loft,
fæða, sjúkdómar o. s. frv). Náttúruvalið
er þannig annað grundvallaratriði í
kenningu Darwins og aðlögunarhæfni
sú og tilgangur, sem virðist vera í lif-
andi náttúru, skýrist með þessu náttúm-
vali. Það lítur því út fyrir að Darwin
hafi verið þeirrar skoðunar að áunnir
eiginleikar erfðust, eða að erfanlegir
eiginleikar hefðu orðið til fyrir áhrif
umhverfisins.
Bæði Marx og Engels tóku kenningu
Darwins fagnandi. Stutm eftir útkomu
bókar Darwins sagði Engels í bréfi til
Marx að Darwin hefði að sínu áliti gert
út af við alla guðfræði, þ. e. a. s. hug-
myndir trúarbragða um tilveru guðs og
hlutverk hans í lifandi náttúru. I eftir-
mælum um Marx (Marx lést tæpu ári
síðar en Darwin) sagði Engels að Dar-
wdn hefði fundið þróunarlögmál lifandi
náttúm á sama hátt og Marx hefði fund-
ið þróunarlögmál mannlegs samfélags.
Kenning Darwins leggur áherslu á
baráttu tegundanna fyrir lífinu og að
þeir „hæfusm“ lifi af. En til er einnig í
náttúrunni samstarf lífvera, þó að þeim
þætti hafi verið minni gaumur gefinn.
Um þetta skrifaði rússneski náttúmfræð-
ingurinn og rithöfundurinn Kropotkin
bók sína: Gagnkvcem hjálp sem þáttur
þróunar. (Kom út árið 1902, hafði þó
að mesm birst áður sem tímaritsgrein-
ar.) Hann heldur því fram að gagn-
kvæm hjálp lífvera sömu tegundar sé
náttúrulögmál og þáttur í þróun lífsins
og einnig þjóðfélagsins.
Samstarf og samhjálp meðal einstakl-
inga sömu tegundar er reyndar vel
þekkt í dýraríkinu; var m. a. bent á það
af þýska dýrafræðingnum Brehm og
mörgum öðrum. Kropotkin segir að slík
samhjálp sé ómeðvituð og eðlislæg.
Osjálfrátt finni einstaklingarnir til þess
styrks sem samheldni og samstarf hóps-
ins veitir.
Ennþá eru skiptar skoðanir um ýmis-
legt í líffræðinni, jafnvel grundvallar-
atriði, t. d. hin svonefndu Mendelslög-
mál, sem byggjast á tilraunum, sem
múnkurinn Gregor Mendel gerði með
kynblöndun ertutegunda af mismunandi
lit blóma (1865). Sumir vísindamenn,
m. a. íslenskir, halda því fram að til-
raunir Mendels um arfgengi hafi valdið
straumhvörfum í líffræði og tala um
líffræðina fyrir og eftir Mendel.
Kringum 1950 voru erfðafræðikenn-
ingar Lysenko mjög til umræðu og um-
deildar eins og menn sjálfsagt minnast.
Kenningar Lysenko eiga víst fáa for-
mælendur núna, og vel má vera að þær
hafi ekki staðist vísindalega gagnrýni
eins og Þ.V. telur.
Lysenko var reyndar orðinn þekktur
fyrir tilraunir sínar í líffræði jurta, hin-
ar svonefndu vorunartilraunir, löngu
áður en hann setti fram fræðikenningar
um erfðir og arfgengi, sem hann að
vísu byggði að nokkru á eigin tilraun-
um og ekki síst tilraunum garðyrkju-
mannsins Mitsjúrins, sem hann gerði
með ræktun aldintrjáa.
Mitsjúrin taldi að Mendelslögmál
hefðu ekki komið að neinu gagni við
tilraunir sínar. Mér finnst mega lesa
út úr því sem hann skrifar fullyrðing-
221