Tímarit Máls og menningar - 01.06.1978, Blaðsíða 60

Tímarit Máls og menningar
benda á það, þótt það komi popperisma ekkert við, að sársauki í tám
gemr stafað af öðru en flís og byltingar geta gerst annars staðar en við
þær aðstæður sem Marx nefndi.
Sem sagt, mér sýnist að í rauninni sé einungis hægt að beita aðferð
Poppers við alveg sérstakar aðstæður sem yfirleitt eru ekki fyrir hendi í
hugvísindum, enn sem komið er að minnsta kosti. Flestar þær kenningar
sem settar hafa verið fram í þeim vísindum eru annaðhvort svo flóknar
sjálfar eða segja fyrir um hluti í svo flóknu umhverfi, að erfitt er að beita
aðferð Poppers á þær. Enda eru menn hrifnastir af popperisma þegar þeir
hafa í huga hin svokölluðu raunvísindi þar sem virðist oftast auðveldara
að einangra einstaka þætti í umhverfinu heldur en í hugvísindunum. Það
er að mínu viti of mikill púrítanismi að heimta það að hver einasta skýr-
ing sem gefin er í vísindum sé byggð á afsannanlegu lögmáli, því þessu
verður ekki við komið nema við viss skilyrði. Hins vegar er ég Popper
og öðrum alveg sammála um það, að stefna beri að því eins og hægt er
að hafa sem flestar vísindalegar tilgátur í þessu formi. Málið er bara það, að
enn eru flestar hugvísindagreinar svo skammt á veg komnar að undan-
tekningalaus lögmál eru aðeins fjarlægar draumsýnir. I rauninni er ég alls
ekki viss um að undantekningalaus poppersk lögmál gildi nokkurs staðar
þar sem mannveran er annars vegar, en ekki ætla ég að hætta mér út í
þá frumspekilegu sálma hér.
Að lokum langar mig til að gefa eins konar svar við þeirri spurningu
sem ég lagði upp með í fyrstu, þ. e. hvor hafi betur, Popper eða Marx, eða
hvort hugmyndir þessara manna stangast í rauninni nokkuð á. Mér sýnist
að þegar allt kemur til alls styðji þær hverjar aðra. Það var ein af megin-
hugdettum Marx að hin hugmyndafræðilega yfirbygging vísinda og trúar
mótaðist af efnahagskerfinu, þ. e. að „sannleikurinn“ í vísindum gæti verið
breytilegur eftir því hverjir væru hagsmunir þeirra sem settu þær fram.
Þetta fellur að sjálfsögðu mjög illa að öllum pósitívískum hugmyndum
um það að hægt sé að finna sannleikann með því að gera tilraunir og safna
staðreyndum. Það er rökrétt afleiðing af hugmyndum Poppers (sem ég
held að hann hafi frá Hume að mestu leyti), að ekki sé til neinn endan-
legur sannleikur. Menn verða að gera sér að góðu að vita það um sumar
kenningar að þær geta ekki verið réttar, en ekki er hægt að finna þá einu
rétm. Þetta kemur eins vel og getur hugsast heim við skoðun Marx um
tilurð hugmynda. Hinn eini sannleikur verður aldrei fundinn, heldur hefur
hver maður með nokkru móti sinn sannleika. Þeir sem eru mest vísinda-
170