Tímarit Máls og menningar - 01.06.1978, Blaðsíða 51

„Há og tvírceð rödd í neysluþjóðfélaginu“
að jafnaði saman við. Þetta hlýtur að hluta til að vera skýringin á því að
ekki er lengur fjallað um góðan skáldskap í fjölmiðlum. I dagblöðunum
er ekkert að finna. Hljóðvarpið steinþegir. Og á sjónvarpsskjánum er ekki
nokkra sprungu að sjá. Einkanlega frá grannlöndum okkar séð hlýtur
þetta neðanjarðareðli að gera norskar bókmenntir að ófærum og torskild-
um frumskógi.
Framleiðsluhættir auðvaldsins, sem á snilldarlegan hátt geta falið hið
raunverulega arðránseðli sitt, hafa hlutað athafnir manna í sundur í sam-
ræmi við kaldrifjuð lögmál sín, og greint þær í vinnu, list, efnahagsmál,
frítíma, ást, menningu, og jafnframt búið til alrangar andstæður milli há-
menningar annars vegar og hins vegar orðs sem aldrei er nefnt: milli há-
menningar og lágmenningar.
Það er athyglisvert að ráðamenn auðvaldsins hafa einnig verið ráða-
menn hámenningarinnar. Þeir hafa síðan miðlað eilífum menningarverð-
mætum sínum til alþýðu, einatt miður móttækiiegrar. Menningu handa
þeim menningarlausu, máli handa þeim mállausu. Valdbeiting að ofan og
niður á við. Þetta er menningarviðhorf stéttaþjóðfélagsins, óumbreytan-
legt, lagskipt.
Um allar aldir hafa listamenn reynt að brjóta niður þetta klerkaveldis-
viðhorf til menningarinnar og beitt mannaverkum sínum gegn svokallaðri
„eðlilegri“ heimsskipan. Með hrjúfum hlátri, bölvi og ragni, níðvísum
hefur listin spottað og dregið niður til jarðar alla þá sem þykjast vera upp-
hafnir og tímalausir. Með þessu hefur listin í sífellu tryggt mannlegri
sköpun og sögulegum breytingum ný svið.
Annað kastið, og á nýjan leik síðustu tíu til fimmtán árin hafa norskar
bókmenntir sinnt þessu verkefni af óvenjulegum þrótti. Astæðurnar geta
verið margar, en þessi lífsþróttur á eflaust að hluta til rætur í hinum sér-
stæðu málaðstæðum meðal Norðmanna og þeirri málvimnd sem einkennir
mikinn hluta norsks skáldskapar. Bókmenntir okkar tíma sköpuðust einnig
á mörkum tveggja málkerfa. Bókmálið og alþýðumálið horfðust lengi og
ákaft í augu, og bæði skildu sjálf sig, gem sína og takmarkanir, í Ijósi hins.
Þannig hefur norska máldeilan jákvæð áhrif. Það er ekki frekar brýnt að
binda endi á máldeiluna en önnur félagsleg átök. Mannkynssögunni er
ekki lokið, ekki heldur á hinum sósíaldemókratísku Norðurlöndum.
Skáldskapurinn hefur verið kallaður einkatjáning sem fái opinbera viður-
kenningu og þannig lítt takmörkuð völd. Karl Marx sagði, að þegar fram-
leiðslan birtist í vörulíki, svo sem í auðvaldsþjóðfélagi, verði hún eins og
161
11 TMM