Tímarit Máls og menningar - 01.06.1978, Side 33

Njörður P. Njarðvík
Vort er ríkið
Fáein orð um baráttuljóð Jóhannesar úr Kötlum
Útvarpserindi flutt í apríl 1974.
1
Það eru til mörg þúsund f jöll á Islandi
og sum þeirra eru svo há svo há
að vonin er alltaf að stíga.
Það eru til mörg þúsund vötn á Islandi
og sum þeirra eru svo djúp svo djúp
að vonin er alltaf að hníga.
Þannig kveður Jóhannes úr Kötlum á einum stað í bókinni Tregaslagur
(1964), og má segja að þetta litla einfalda Ijóð birti þá tvo megintóna er
einkenna baráttuljóð hans. Annars vegar er hin vígreifa von sem sér hilla
undir sigur á næsta leiti, hins vegar vonbrigði hins fullorðna manns sem
ekki fær að sjá hugsjónir sínar rætast; það sem Jóhannes kallar „viður-
styggð uppgjafarinnar". Þegar litið er á ljóðferil skáldsins í heild vegast
þessir tveir þættir á. Framan af ber meira á mælskuþungri eggjun til dáða,
en síðar skýtur upp kollinum vaxandi óþol yfir seinagangi fólksins,
óánægju yfir þróun kynslóðar sinnar. A fjórða áratugnum fannst skáldinu
sem þessi kynslóð stæði sókndjörf og stórhuga en drúpti nú höfði „í af-
káralegri þögn“. Og nú verður reynt að rekja meginefni þessarar þróunar,
draga fram helstu einkenni á barátmljóðum Jóhannesar úr Kötlum, og
hvernig þau breytast á löngum skáldferli.
2
Þótt okkur sé nú tamt að líta á Jóhannes úr Kötlum sem höfuðskáld
íslensks sósíalisma við hlið Halldórs Laxness, þá má ekki gleyma því að
hann hóf skáldferil sinn sem boðberi þjóðernisrómantíkur. Það er í raun-
inni ekki fyrr en í þriðju ljóðabók hans Ég lcet sem ég sofi (1932) að
143