Tímarit Máls og menningar - 01.06.1978, Síða 54

*
Kristján Arnason
Popperismi og marxismi
Að undanförnu hafa átt sér stað á íslandi nokkrar umræður, sem í senn
hafa verið pólitískar og heimspekilegar, um kenningar Karls nokkurs
Poppers um vísindaleg vinnubrögð og lögmál vísindalegra uppgötvana og
kenninga. A hinum óæðri enda þessara umræðna hafa ungir íhaldsmenn
reynt að kasta rýrð á vinstristefnu með því að tönnlast á athugasemdum
Poppers í þá átt að marxismi væri afsannaður. Ef þessir aumingjar vissu
bara hversu frábærlega vel framferði þeirra kemur heim við hugmynd
gamla Marx um það að kenningar í „vísindum“ og trú séu að miklu leyti
mótaðar af pólitískum hagsmunum. Nóg um unga íhaldsmenn, þótt margt
illt megi tína til um þá. Mig langar hins vegar að fjalla örlítið um það á
plani sem ég vona að sé svolítið æðra, hvor hafi betur Popper eða Marx
(og þá þrátt fyrir ýmsa vonda liðsmenn sem báðir hafa orðið að þola að
dingluðu á eftir þeim).
í Tímariti Máls og menningar árið 1975 (36. árg., bls. 245—266)
ritar Þorsteinn Gylfason grein sem ber yfirskriftina: Er vit í vísindum? og
má segja að hún sé tilefni þessa skrifs. Þorsteinn gerir, að því er ég hef
vit til að dæma um þessa hluti, nokkuð glögga grein fyrir nýlegum at-
hugasemdum sem gerðar hafa verið um eðli vísinda og árangur af tveim-
ur mönnum sem mjög eru virtir í heimi vísindanna nú til dags, þeim Popper
og Thomas Kuhn. Nú skal ég játa að ég er heldur ófróður um þessa hluti
að því leyti að ég hef lesið fáar af þeim bókum sem Þorsteinn vitnar til,
en þó hef ég svolítið gluggað í þessi fræði og velt fyrir mér spurningum
um þekkingarfræði og vísindalegt atferli í sambandi við verk sem ég hef
verið að vinna að undanförnu. Mig langar að gera nokkrar athugasemdir
um þessi mál í þeirri von að þau skjóti ekki alls kostar skökku við heil-
brigða skynsemi eða þær hugmyndir sem menn gætu hafa fengið af lestri
greinar Þorsteins.
Kjarni þeirra hugmynda sem ég þekki, runna frá Popper, er tillaga
hans um það hvernig fara megi að því að þekkja vísindi frá öðrum and-
164