Tímarit Máls og menningar - 01.03.1982, Blaðsíða 31

Úr heimi Ljósvíkittgsins
endurspeglun á jörðinni. Madonnu sjálfa, fegurðina sjálfa, getur hann ekki
höndlað hér á jörðinni nema sem i skuggsjá og óljósri mynd. Því er fegurðin
tregablandin, tragísk.
I smásögunni „Tvær stúlkur" frá 1930 hefur Laxness tjáð sömu hugsun, þar
segir: „Hvenær sem þú sér fullkomið sköpunarverk, verður þú gripinn sárum
trega. Þetta er hið hörmulega við listina. Fegurð hlutanna er eins og ólæknandi
sorg. Eins og til dæmis þessi stúlka .. “23 Hið sama sambland af fegurð og sorg
kemur fyrir í Heimsljósi; t.d. er sagt um Sigurð Breiðfjörð að hann hafi fundið
hvert hjarta „og snart það fegurð og sorg“ (I, 59). í sögunni Tvær stúlkur er
enn vikið að sömu hugsun í eftirfarandi kafla:
Og hún réttir báðar hendumar í áttina til min gegnum vagngluggann, í því er
lestin hennar mjakast af stað. Allt i einu eru augu hennar, sem horfa á mig i
hinsta sinn, orðin að augum konunnar, hinnar einu, sönnu konu. Ég stend við
gluggann minn í lestinni hinum megin við stéttina. Þannig hverfur hún mér
sýnum út i hið óskilda: með báðar hendumar útréttar i áttina til mín að eilífu
“24
Þótt Ólafur Kárason sé ekki sögumaðurinn hér er reynsla hans í engu
frábrugðin, hin eilífa kvenmynd fjarlægist hann ævinlega þegar hann lítur hana
augum.
Þannig er hin endanlega sáttargjörð óframkvæmanleg. Ástin sem sameining er
tragísk, þannig var og hinn gríski Eros, hið fátæka goðmagn kærleikans,
ástarinnar, sem gengur um meðal mannanna eins og betlari. Hann er sonur
jarðneskrar neyðar og himneskrar fyllingar, hann vekur Eros mannsins, hina
óstillanlegu þrá mannsins til hins fagra. Eros, hinn tötralegi umrenningur á vegi
lífsins, er hvorki dauðlegur né ódauðlegur, hann lifnar og deyr á einum og sama
degi, allt sem hann öðlast glatast honum aftur að kvöldi, hann er goðsöguleg
mynd hinnar kvalafullu þrár mannsinseftir samsömun við veröld fegurðarinnar.
Eros er tragískur þar sem sameiningin mun aldrei að eilífu nást; því er Eros og
hið erotíska oft tengt dauðanum í bókmenntum allt fram á okkar dag. Eros er
tragískur þar sem allt hans strit er til einskis unnið og öll sú þrá sem hann vekur
meðal mannanna er til einskis vakin. Hann er að sínu leyti eins og Sísifos, sem
um aldurog ævi mun velta sama steininum upp fjallið, þessum steini sem veltur
alltaf niður aftur.
Líf Ólafs Kárasonar er tragískt með kristnu formerki þar sem þjáningin tekur
enda, og verður brátt vikið að því aftur.
21