Tímarit Máls og menningar - 01.03.1982, Side 56

Tímarit Máls og menningar
greinar alþýðunnar. Málverk eru lokuð inni á söfnum, sem Halldór nefnir
„grafhvelfingar“ listarinnar (190). Þó að hann segi svona umbúðalaust að
blýantur og pensill séu aflóga verkfæri, þá dregur hann úr einföldun sinni með
því að viðurkenna að málverk eða teikning tengist ekki bara auga listamannsins
og hlutnum sem sýndur er heldur einnig hugmyndaflugi listamannsins. En í
framhaldinu birtist aftur skýrt sú yfirborðslega hugmynd að myndin hljóti að
vera eftirmynd hlutar þar sem hann fer háðulegum orðum um Brancusi og
mynd hans „af fljúgandi fugli“ sem reyndar lítur út eins og skónál. Halldór segir
um þessa mynd: „sýnir það, hvernig fljúgandi fugl hefir verkað á ímyndunarafl
þessa meistara. Sami hefirgert mynd af Sokratesi í líkingu skrúflykils“ (173—4).
Þarna er skáldið undir áhrifum frá verstu tegund af endurspeglunarfagurfræði.
Þetta kemur mönnum spánskt fyrir sjónir þegar það er rifjað upp að hann studdi
óhlutbundna myndlist gegn Jónasi frá Hriflu rúmum áratug síðar, en í formál-
anum frá 1945 biðst hann nánast afsökunar á þessari ritgerð og efast um að hann
hafi talað í alvöru.
I þessari grein kemur aftur fram hið kyrrstæða staðreyndahugtak Halldórs.
Staðreynd er staðreynd á sama hátt og Sókrates er maður og ekki skrúflykill. Af
þessu leiðir að listamaðurinn Brancusi er óáhugaverður frá almennu og listrænu
sjónarmiði, og ekki aðeins það, heldur er undirskilið að sá sem skynji mann í
líki skrúflykils sé ekki með réttu ráði; og fer nú lítið fyrir því sem Halldór
skrifaði stuttu áður um ímyndunaraflið. Ekki er furða skv. þessu viðhorfi þótt
sá sem sér verkfæri þar sem aðrir sjá mann geti ekki áttað sig á réttmæti og
nauðsyn sósíalismans. I Alpýðubókinni er réttmæti sósíalismans ekki skoðun
heldur staðreynd.8
Halldór ritar að ljósmyndun útiloki ímyndunaraflið, og þessu heldur hann
fram í samræmi við þá hlutlægnishyggju í listskilningi og þekkingarfræði sinni,
sem í þessari grein hans a.m.k. er sú sem nefnd hefur verið lenínsk. En þegar
tækniaðdáandinn Halldór hefur „viðurkennt“ að vélrænt gerðar myndir útiloki
ímyndunaraflið, skrifar hann:
„Samt verður því ekki neitað, að ljósmyndun, kvikmyndun og gagnmyndun
(Röntgen) eru allar þróunarspor í sögu myndgerðar engu síður en hafskip er
framfaraspor í sögu sjóferða frá því, er menn reru á litlum kænum með ströndum
fram og kunnu ekki einu sinni að nota segl. Þegar öllu er á botninn hvolft, —
hvaða mynd nálgast meir útlit hlutanna, eins og augað sér það, en ljósmyndin og
þá einkum hin skilgetna dóttir hennar, kvikmyndin sem er í raun réttri einungis
afbrigði ljósmyndunar? Fullkomnun litaðrar ljósmyndunar er í undirbúningi á
efnarannsóknarstofum, en með henni virðist vestræn menning hafa framkvæmt
46