Tímarit Máls og menningar - 01.03.1982, Page 65

IIugmyndafrceði Alþýðubókarinnar
á að halda hlutfallstekjum sínum stöðugum af því að verkfæri þeirra þróast lítt
frá tæknilegu sjónarmiði. Þá er aðeins um það að ræða að lengja vinnudaginn,
og Halldór kvartar einmitt undan þeirri byrði.12 Ritvélin er ekki merk tækni-
framför á mælikvarða kjarnorkualdar. Þetta ber að hafa í huga í sambandi við
áhuga Halldórs á að starfa við kvikmyndagerð.
Það ereftirtektarvert hversu skiptur Halldórer í afstöðunni til hástéttarinnar
annars vegar og lágstéttarinnar hins vegar, og þetta tvennt er fullkomlega
samhverft. Þegar hann fjallar um menningu borgarastéttarinnar ræðir hann
ýmist um snillinga eða lágkúru; þegar hann ræðir um alþýðuna er ýmist að hann
kveður hana vera mestan kennara sinn ellegar að hann segir henni til með
kennimannlegum myndugleik. Þótt Halldór velji að standa alþýðunnar megin á
kreppuárunum fer ekki á milli mála að á þeim tíma hafði hann önnur og meiri
tækifæri en verkafólk almennt. Með því að afneita Sovétríkjunum gæti ég orðið
ríkur, skrifar hann á fyrstu síðum Gerska œfmtýrsins. Halldór var í þeirri algengu
stöðu menntamanna að búa við líka afkomu og alþýðufólk en vera þó öðruvísi
settur að sumu leyti: hann telur sig geta svikið alþýðuna sér til ábata. Rithöf-
undutinn er hvítflibbaverkamaður, sem vinnur við hugmyndafræðikerfið og
talar þá tungu sem er fin og viðurkennd. Hann hefur frelsi til að úthúða
valdastéttinni — enda verður hann trúverðugri gagnvart alþýðunni við það —
en verður að viðurkenna eins og Arnaldur í Sölku Völku að fólk af borgarastétt
getur verið skemmtilegt viðræðu og haft „fjölbreytt hugsunarlíf“ (Salka Valka
II (þ.e. 2. bindi frumútgáfu) 193).
Hreinlcetismálin
Halldór skrifar mikið um hreinlæti í Alþýðubókinni. Spurningin um þrifnað
íslendinga og þrifnað yfirleitt hefur greinilega sálfræðilega og félagslega yfir-
tóna, að ekki sé talað um þá trúarlegu. Sú tenging við sálfræði sem beinast
liggur við er auðvitað sú að hreinlætisæði standi í réttu hlutfalli við sektar-
kennd. Þá er sálrænni kreppu varpað yfir á umhverfið, og menn fara að þvo
ósýnileg óhreinindi. Félagslegar hliðar þessa máls eru þá meðal annars „óhrein-
indi“ gullsins, einkum þess gulls sem verslun og bankastarfsemi gefa af sér, en
kristnir hafa frá fornu fari óbeit á slíkri starfsemi (ekki þó kalvínistar skv. frægri
kenningu). Þannig hefur Halldór í Alþýðubókinni mikið á móti verslunarauð-
valdinu.13 Önnur félagsleg hlið hreinlætisvandamálsins, sem vert er að geta hér,
varðar bókina sem vöru. Á tíma kapítalismans framleiða höfundamir fyrir
vörumarkað. Þeir hafa tilhneigingu til að upplifa sjálfa sig sem mellur þegar þeir
selja mikið en sem misskilda snillinga þegar þeir selja lítið.
55