Tímarit Máls og menningar - 01.03.1982, Blaðsíða 115

List er pað líka og vinna
hámenningar hvaðeina sem er að þykjast vera hámenning. Allt sem
hreykir sér. Mig langar hinsvegar í skilgreiningu sem þrengir hámenn-
ingarhugtakið öllu meir en þetta. Sú skilgreining verður á hinn bóginn
að vera sáraeinföld (og þarmeð dálítið lágmenningarleg). En hún leynir
nú samt á sér:
Grunur minn er sá að menningarstarf sé tvennskonar og raunar séu
tegundirnar tvær jafn gjörólíkar og þær eru óaðskiljanlegar. Segja mætti
að þessar tvær ólíku menningartegundir væru einsog dagurinn og nóttin
sem elta hvort annað þrotlaust kringum jörðina, en fjöldinn sefur ekki
nema annað þeirra af sér — að jafnaði. Ég á við það að til er menning sem
er skapandi (og vel má því kalla hámenningu) og önnur sem er þiggjandi
(og kalla mætti sekúndera menningu ellegar lágmenningu). Bæði sviðin
eru, eða geta verið, ríkulega miðlandi. Og hvortveggja fyrirbærið svo
gjörsamlega hinu bundið að naumast er gerlegt að hugsa sér annað nema
hitt sé þar líka komið.
Skapandi menning, heilsteypt listaverk: það er veröldin í kring með
einhverjum hætti umsköpuð í nýtt form — sögu, mynd, ljóð eða tóna —
og því heimur útaf fyrir sig. Obrotgjörn list er þannig að það er fyrirhöfn,
það útheimtir þjálfun að meðtaka hana. Oftar en ekki er hún því einungis
á færi minnihlutans. En velaðmerkja — form þau sem hámenningin
skapar þynnir lágmenningin út, einfaldar og fletur, því
„list er það líka og vinna
lítið að tæta uppí minna“
Oft má sjá og heyra sjónarmið þessara tveggja menningarheima takast
á, stundum hálfvegis í illu. Þá getur mönnum sést yfir þá sáraeinföldu
staðreynd að hvorugur heimurinn mun nokkurntíma geta án hins verið.
Engin mannvera getur nokkurntíma þjálfað sig til þess að njóta hinna
slungnu og útsmognu forma skapandi listar nema með þvt að lesa sig
fyrst upp gegnum einfaldanirnar, frá svokölluðum ómerkilegheitum til
hins sem er kallað æðra og er sjálf uppsprettulindin. (Þetta gleymist þeim
sem einlægt eru að halda „merkilegu" lesefni að börnum í stað þess að
lofa þörfum þeirra að ráða). Og á hinn bóginn er það staðreynd — og sú
staðreynd kemur okkur við hér og nú — að hversu áríðandi sem lág-
105