Tímarit Máls og menningar - 01.09.1991, Síða 17

Aftur og aftur kemur konungur til Noregs,
vinnur rfkið og tapar því að nýju litlu síðar.
Snorri reynir með frásögn sinni að varpa
ljósi á hvers vegna þetta gerist. Hann velur
efnið og skipar því með það fyrr augum að
röktengsl atburðanna verði sem ljósust, og
hann notar oft ræður og samtöl til að sýna
hvaða ástæður ráða gerðum þeirra manna
sem hlut eiga að máli. Staðreyndimar í
þessari sögu höfðu áður komið fram í meira
eða minna sömu mynd í eldri frásögnum.
En skýringamar eru frá Snorra komnar.
Hann leggur mun meiri áherslu á hlutverk
höfðingjanna tveggja en fyrri sagnritarar
höfðu gert.
Stjórnmálamaöurinn
Einar og Kálfur em einna gleggstu dæmin
hjá Snorra um hentistefnumenn, menn sem
gera aðeins það sem þjónar hagsmunum
þeirra sjálfra og ganga hiklaust til liðs við
fyrri andstæðinga þegar þeir hagnast á því.
Hvomgur þeirra hefur verið sýndur í skóla-
bókum sem hetja eða sem fyrirmynd ung-
menna. En þó að Snorri fjalli um glæsilegri
og hetjulegri menn en þessa tvo, gefa þeir
þó góða mynd af stjómmálunum sem
Heimskringla snýst um. Stjórnmál eru leik-
ur fáeinna valdamikilla manna. Þeir berjast
innbyrðis um völd og aðstöðu, hvorki um
hugmyndir né hagsmuni einstakra hópa.
Þeir em ekki vandir að meðulum í þessari
baráttu og mönnum leyfist að ganga úr
flokki eins leiðtoga til annars — höfðingj-
unum leyfist það að minnsta kosti. Raun-
verulegur höfðingi er nefnilega sjálfstæður
maður, sem getur að vísu myndað bandalög
við aðra en lætur sér aldrei detta í hug að
binda trúss sitt endanlega við einn ákveðinn
leiðtoga. Enda væri hann þá ekki frjáls
lengur.
Hjá Snorra eru gerðir og markmið þeirra
Einars og Kálfs mikilvægur liður í skýr-
ingunni á því sem gerist eftir dauða Ólafs.
Helgi konungs og breytingin á almennings-
álitinu honum í hag skipta vissulega máli,
en það þurfti atorkusama foringja og stjóm-
málamenn til að breytingamar yrðu.
Snorri lýsir fjölda stjórnmálaforingja og
þeir em af misjöfnu sauðahúsi. Sumir, svo
sem Hákon góði, Ólafur Tryggvason og
Erlingur Skjálgsson, eru tvímælalaust hetj-
ur, afburðamenn í íþróttum og hemaði.
Aðrir, svo sem Ólafur helgi, eru síðri að
vallarsýn en skara fram úr öðrum að visku,
foringjahæfileikum og atorku. Enn aðrir,
svo sem Einar og Kálfur og síðar Erlingur
skakki, em umfram allt slægvitrir og gætnir
stjómmálamenn. Og svo eru menn sem búa
yfir mörgum þessara eiginleika, menn á
borð við Harald harðráða, sem er hvort-
tveggja í senn, mikil hetja og einn af slótt-
ugustu stjómmálarefum Heimskringlu.
Loks em menn sem vinna sigra án þess að
hafa nokkra ótvíræða hæfileika sem land-
stjómendur en eru viðkunnanlegir og þægi-
legir menn sem laða að sér fylgismenn eins
og Haraldur gilli og Ingi Haraldsson. Marg-
víslegar eigindir og athafnir geta leitt menn
að markinu, en það sem mestu skiptir þegar
á hólminn er komið er að vinna fylgi.
Grunnur valdsins
Þjóðfélag það sem lýst er í Heimskringlu er
laust í reipunum og býður ekki upp á neinar
stöður sem gera mönnum kleift að knýja
fólk til hlýðni. Öll völd byggjast á að ein-
staklingar styðji einstaka foringja. Að vissu
marki er hægt að hræða fólk til hlýðni, og
TMM 1991:3
15