Tímarit Máls og menningar - 01.12.1992, Page 91

frá orðrómi um Kristófer Torfdal, eða í
Heimsljósi frá því að stjómmálaleiðtogar á
staðnum veita erlendum veiðiþjófum að-
stoð, það em hin fáránlegu símskeyti Péturs
þríhross um heilsufar ömmu sinnar; enn-
fremur talið um þjóðargrafreit og Þjóð-
bróka- og menningarfélagið, sem átti að
gefa öllum mönnum buxur, það er skrípa-
mynd af Bókaútgáfu Menningarsjóðs og
Þjóðvinafélagsins. En háð sögunnar er ekki
síður áhrifaríkt þegar það beinist ekki að
einstökum þekkjanlegum persónum í ís-
lensku þjóðlífi, heldur að málefnum, svo
sem skopmyndin af kosningabaráttu sósí-
aldemókrata. Þeir em sýndir í innilegu
bandalagi við sýndarandstæðing sinn,
íhaldið, og halda því raunar uppi. Þessar
öfgakenndu skrípamyndir af íslensku þjóð-
lffi, sem gefa skáldsögum Halldórs líf og lit,
allt frá Sölku Völku, em greinilega af sama
tagi og blaðagreinar hans. Hinar umfangs-
miklu ritdeilur Halldórs hafa mikið gildi í
sjálfum sér, ekki síst til skemmtunar. En
jafnframt em þær ein uppspretta listar hans,
eins og sést af framansögðu.
Annars kynni einhver að spyija, hvaða
rök séu til að meta þessar sögur meira en
flatar áróðurssögur svo sem t.d. Vemdar-
englana eftir Jóhannes úr Kötlum. í báðum
sögum ríkjaeinhliða persónur, mestmegnis
af tagi skrípamynda, báðar grípa beint inn í
átök líðandi stundar, m.ö.o., í þeim er bein-
línis rekinn pólitískur áróður. En munur
sagnanna vefst varla fyrir nokkrum les-
anda. Vemdarenglamir er fyrst og fremst
pólitískur boðskapur, annað er umbúðir. En
í sögum Halldórs er málflutningurinn ein-
ungis einn þáttur af mörgum, aðalatriðið er
svo margbrotin mannlífsmynd að það væri
til lítils að segja að sagan fjallaði um þetta
efni eða hitt.
Persónur í t.d. Sölku Völku eru mjög lif-
andi, hver með sitt einkennandi málfar, það
nægir að nefna lækninn, prófastinn og Guð-
mund kadett sem dæmi. Það getur verið
fáránlegt, svo sem smekklausar líkingar og
guðsorðaglamur foringja Hjálpræðishers-
ins. En sögumaður er ekki síður áberandi,
með sjónarmið og málfar heimsmanns, sem
er gerólíkt því sem nokkur þorpsbúi hefur,
t.d. í upphafi sögunnar þegar lýst er því að
aðalpersónurnar, Sigurlína og Salka ganga
inn í þorpið þar sem sagan svo gerist:
„Fannfergi var mikil, snjórinn illa troðinn,
vond færð. Skafbylurinn stóð beint í andlit-
ið á þeim eins og æfinlega er um svona
fólk.“ Og einnig koma langsóttar, sérkenni-
legar líkingar fyrir í tali sögumanns. Todda
trunta hjálpræðishersforingi byrjar að vitna
„með hendurnar krosslagðar á kviðnum, í
sjöunda himni, eins og ölvaður erkibiskup,
sem er látinn í haf á konúnglegri freygátu.“
Ennfremur birtist sérkennileg afstaða sögu-
manns í t.d. þessu (bls. 111):
Um þetta er rætt afturábak og áfram í hálfan
mánuð, bæði yfir hráum fiski og soðnum,
yfir fiskbölunum, á fiskreitunum eða í hinni
eilífu soðningarlykt eldhúsanna; mannlífið
er hér alt í fiski og úr fiski og manneskjum-
ar eru nokkurskonar tilbrigði, sem drottinn
gerir úr soðníngu og kannske svolitlu af
slæmum kartöflum og haframélsglymu,
hjónabandsbömin em afbrigði af soðningu,
lausaleikskrakkarnir líka.
Hallberg hefur mörg fleiri dæmi (tv. rit, bls.
196 o.áfr.). Þessi uppáþrengjandi, sérkenni-
legi sögumaður var mikil nýjung í íslensk-
um bókmenntum. Hann er nátengdur
undarlegu orðavali Halldórs, því, að orðin
koma oft eins og skrattinn úr sauðarleggn-
um, eins og við ræddum um í sambandi við
TMM 1992:4
89
L