Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Side 6

GYRÐIR ELÍASSON
og lífsafstöðu í heild. Þau ár sem ég þekkti Hannes kom sífellt skýrar í ljós
hvers virði Steinn hafði verið honum sem vinur og lærifaðir. Þar með er ekki
sagt að hann hafi verið honum sammála í einu og öllu eða líkt eftir honum,
til þess var hann of sjálfstæður í eðli sínu. Það sem einkennir ljóðagerð
Hannesar öðru ffemur er óskeikul myndvísi, einstæður skilningur á gildi og
blæbrigðum orða, sýn sem mætti kalla „kosmíska“, og svo auðvitað sjálft
inntakið: maðurinn í óræðri og dularfullri veröld, alltaf einn innst inni —
vitundin ein gagnvart alheiminum.
Hannes var mjög fjölhæfur maður; hann lagði fram mikilsverðan skerf í
fjórum greinum bókmenntanna: í ljóðagerð, með skáldsögum sínum tveim-
ur, æviminningum sem vafalaust verða sígildar á sínu sviði, og síðast en ekki
síst með fjölmörgum úrvalsþýðingum á skáldskap víðsvegar úr heiminum.
Hann var einn þeirra sem sjá um að opna glugga og hleypa inn ferskum
andblæ, nýju lífslofti. Þegar litið er yfir þýðingar hans er það einsog að horfa
yfir mikinn fjallgarð í góðu skyggni: hver tindurinn gnæfir við annan —
Heinesen, Hamsun, Asturias, Bruno Schulz, Jorge Amado, Dylan Thomas,
Vitezslav Nezval, Norræn ljóð, og svo mætti lengi telja. Ekki er ofmælt að
þessar þýðingar hans séu frábærar. Meðfædd málgáfa hans naut sín þar til
fulls, ásamt þeirri þjálfun sem ævilöng glíma við orðin hafði veitt honum.
Skáldsögur hans tvær, Strandið og Ljósin blakta, eru sérstæðar í íslenskri
sagnagerð. Strandið er einkennilega áhrifarík saga, þrátt fyrir brotalamir í
byggingu. Hún þiggur afl sitt frá raunverulegri „upplifun“ höfundar, og rís
yfir galla sína. Ljósin blakta er að sínu leyti jafh greinargott rit um ellina og
fornfræg bók Cícerós, þó forsendur og niðurstöður séu gerólíkar! Hún er
skrifuð af manni komnum á áttræðisaldur, og byggir enn á reynslu, þó
höfundurinn skrifi hinsvegar stundum einsog ungur maður. Ljóðræna stíls-
ins er látlausari en í Strandinu, en báðar bækur eru í nánum tengslum við
ljóð hans. Síðastliðinn vetur, orðinn sjötíu og fimm ára gamall og tekinn að
kenna sjúkleika, var hann enn farinn að vinna að skáldsögu, sem honum
auðnaðist því miður ekki að ljúka.
Til er grein eftir Hannes frá fýrri árum um Dostojevskí, sem lýsir býsna
vel viðhorfum hans sjálfs til sagnagerðar, og líklega hefur Dostojevskí verið
honum einna hugstæðastur skáldsagnahöfunda — könnun hans á djúpum
mannsandans og átökum í sálarlífi. Hann las þó ekki mikið skáldsögur um
það leyti sem við kynntumst, í gamni sagðist hann helst lesa þær sögur sem
hann þýddi. Stundum varð þess vart að hann væri orðinn hálflúinn á lestri
yfirleitt, hann hafði skilið megnið af bókasafni sínu eftir úti í Noregi þegar
hann fluttist heim, og lagði ekki kapp á að safna að sér bókum á ný.
Áreiðanlega er viturlegt að sanka ekki um of að sér bókum, en þetta var
4
TMM 1997:3