Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Síða 14

RÓBERT H. HARALDSSON
og heimspeki Vesturlanda og hefur náð þvílíkum sjálfsaga að hann tók upp
vindlareykingar (eina löstinn sinn) „til að minna sjálfan sig á að [hann] er
mennskur maður“. Cady treystir engum nema sjálfum sér, elskar engan,
virðist þola ótakmarkaðan sársauka og nýtur þess raunar að sjá aðra þjást.
Hann er maður óttalaus og er skítsama um almenningsálitið; „ég er betri en
þið öU“, segir hann á einum stað í myndinni. Heimspekinámið hefur því
hvorki mýkt skap Cadys né mildað siði hans; öðru nær, illmennska hans er
slcefjalausari og hefur nú öðlast hugmyndaffæðilega dýpt.
Áhorfendur hafa ekki hímt lengi í rökkrinu þegar þeir fá upplýsingar um
hvaða speking þessi grimmi og óttalausi einfari les. Strax í upphafsatriðinu
sést ljósmynd af Friedrich Nietzsche í fangaklefa Cadys innan um myndir af
Mússólíni, Stalín og fleiri köppum - fjarvera Hitlers vekur eftirtekt. Ljós-
myndin sýnir Nietzsche í fullum herklæðum, girtan vígalegu sverði stór-
skotaliðans. Sekúndubrotum síðar líður myndavélin eftir bókahillu Cadys,
þar sem sjá má kunnar enskar þýðingar á tveimur höfuðritum Nietzsches,
Wille Zur Macht (þýðing Kaufmanns)1 og Also Sprach Zarathustra (þýðing
Hollingdales) ásamt Biblíunni, nokkrum lögbókum og höfuðriti Dantes.
Síðar í myndinni, sem hnitast um það hvernig Cady hrellir hina borgaralegu
fjölskyldu Bowdens, fáum við m.a. fféttir af því hvar Cady situr á almenn-
ingsbókasafni, yfír bókinni Svo mælti Zaraþústra, „þýska heimspekingsins
sem skrifaði um ofurmennið“.
Mönnum hefur staðið stuggur af heimspeki Nietzsches nálega ff á upphafi,
það vita þeir í Hollywood. Einkum hafa menn óttast áhrif hans á hina ungu
og örgeðja og afstöðu þeirra til kristins siðferðis. Hér á landi gerir þessi
beygur snemma vart við sig. Árið 1891 er varað við lífsskoðun Nietzsches í
tímaritinu Aldamót, sem gefið var út í Reykjavík en dreift á íslandi og á meðal
íslendinga í Vesturheimi. Þar er Nietzsche kennt um aukna tíðni sjálfsmorða
í Norðurálfu og hann bendlaður við vopnaskak og manndráp:
En siðferði forfeðra vorra í heiðninni, þegar menn óðu hver að öðrum
með morðvopn um leið og þeim bar eitthvað á milli og ljetu höfuðin
fjúka eða þegar menn gjörðu atreið að heimilum fjandmanna sinna
og brældu inni göfuglynda menn með öllu heimilisfólki eins og
melrakka í greni, - því hrósa menn nú og hefja til skýjanna og nefna
það siðferði herranna. (s. 28)
Segist höfundurinn, Friðrik J. Bergmann, tæpast hafa trúað sínum eigin
skilningarvitum þegar hann rakst á þessa skoðun í riti gáfumannsins Brand-
es, hafða eftir Þjóðverjanum Friedrich Nietzsche.2
í Vígahöfða vottar fyrir fjölmörgum atriðum sem tengd hafa verið Nietzsche:
Hefndarþorsta, siðleysi, gegndarlausri áherslu á sjálfssköpun og sjálfsaga,
12
TMM 1997:3