Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Síða 20

RÓBERT H. HARALDSSON
ches en samt sem áður verið viðurstyggilegur frá sjónarhóli siðferð-
isins. Þetta skiptir e.t.v. engu máli þegar um persónur skáldverka er
að ræða, persónur sem geta ekki haft nein bein áhrif á okkur, en
maður skyldi ætla að annað gilti um raunverulegt fólk, sem getur gert
það.19
Þótt það hljómi undarlega kann áhyggjuefni Foots og Nehamas að hverfa
þegar textar þeirra eru lesnir saman. Nehamas ræðir um fagurfræðilegar
persónur skáldverka sem öðlast líf og geta þannig haft bein áhrif á okkur.
Foot vísar til ljóðskálda. Þegar áherslan færist þannig frá persónum skáld-
verka - Brandon Hitchcocks, Raskolnikov Dostojevskís eða Felix Krull
Manns og raunverulegar útgáfur af slíkum persónum, svo sem Leopold og
Loeb - yfir á ljóðskáldin virðast áhyggjur Foots og Nehamas nánast óþarfar.
Þeir sem þekkja til verka Goethes, Emersons eða Heines - svo nefnd séu þrjú
ljóðskáld sem Nietzsche las - eiga erfitt með að sjá þá sem ótínda glæpamenn.
Það er raunar engu auðveldara fyrir þá sem þekkja til Jónasar Hallgrímsson-
ar, Stephans G. Stephanssonar, Snorra Hjartarsonar eða Hannesar Péturs-
sonar, svo nefnd séu fjögur ljóðskáld sem Nietzsche fékk ekki tækifæri til að
lesa. Ljóðskáldið vekur ekki hugrenningatengsl við glæpi, æsing og ofstopa
heldur kyrrð, náttúru, hið fyllta líf. Hér má að vísu benda á að ljóðskáld eru
sem skáld og menn hvert öðru ólík og breytileg frá einum tíma til annars;
spyrja má hvort ekki sé hægt að ímynda sér ofstopafullt ljóðskáld, æsingar-
mann og svola. Hvað með t.d. Egil Skallagrímsson, var hann ekki ofstopafullt
ljóðskáld? Áhyggjur Foots og Nehamas verða að sjálfsögðu ekki sefaðar nema
við hugum að því hvað Nietzsche eigi við þegar hann segist vilja verða
ljóðskáld eigin lífs. Hvers konar ljóðskáld hefur hann í huga?
Þegar skrif Nietzsches um ljóðskáldin - t.d. í Mannlegt, alltof mannlegt,
Hin hýru vísindi og Handan góðs og ills - eru lesin, vekur athygli hversu
gagnrýninn hann er iðulega í þeirra garð. Jafnvel þar sem hann lýsir aðdáun
á ljóðskáldum er hólið varfærnislegt; þegar hann lýsir skyldleika sínum og
ljóðskáldanna er það ekki fyrirvaralaust. Á einmitt þeim stað sem Foot
tilfærir ræðir Nietzsche t.d. um það hvað við getum lært af ljóðskáldunum
en verið „engu að síður vitrari en þau í öðrum efnum“. Foot vitnar því miður
ekki í upphafið á hugsun Nietzsches:
.. . á allan þennan máta viljum við læra af listamönnunum en vera
engu að síður vitrari en þeir í öðrum efnum. Því hjá þeim endar
skarpskyggnin gjarnan þar sem listinni sleppir og lífið byrjar; en við
viljum vera ljóðskáld okkar eigin lífs ... (Leturbreyting mín)
Foot áttar sig ekki á þeim greinarmun sem Nietzsche gerir á ljóðskáldum og
listamönnum annars vegar og hins vegar því lífi sem hann vill lifa. Athyglis-
18
TMM 1997:3