Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Side 25

EFTIRMYNDIR NIETZSCHES
Vertu trúr þínu eigin sjálfi
taktu þér tíma - og þannig fylgirðu mér.33
Þótt þolinmæði sé að mínum dómi höfuðdygð í siðfræði Nietzsches, hef ég
hvergi fundið umfjöllun um hana í hinum ijölmörgu bókum um Nietzsche
sem ég hef undir höndum. Þolinmæðin er engan veginn eina dygðin sem
Nietzsche telur mikilvæga. Hann er líka iðinn við að leiða lesendum sínum
fyrir sjónir, með sínum sérstæða hætti, mikilvægi hugrekkis, þrautseigju,
heiðarleika, dugnaðar og samúðar.
Nietzsche leggur dýpri og umfram allt náttúrlegri skilning í sjálfssköpun
en margir túlkendur hans. Þeir líta á sjálfssköpun sem tilbúning, hreina
uppfinningu hins staka manns. Nietzsche segir hins vegar: „Vertu sá sem þú
ert“.34 Orðalag hans leggur í senn áherslu á að búa til og finna, skáldskap og
uppgötvun, veru og verðandi. Fyrir Nietzsche er sönn sjálfssköpun eitthvað
sem gerist því sem næst óviljandi þegar menn taka sér tíma.
Nietzsche fer ekki í grafgötur með að slík sköpun eða sjálfsleit kalli á
mikinn styrk, mikla þrautseigju. í Ragnarökkri er kafli sem ég tel að varpi
einkar skýru Ijósi á hvers konar styrk Nietzsche telur nauðsynlegan:
Að læra að sjá - að venja augað við kyrrðina, við þolinmæði, við það
að leyfa hlutunum að koma upp að því; að ffesta dómum, að læra að
fara kringum viðfangsefnið og skoða hvert einstakt tilfelli frá öllum
hliðum . . . að bregðast ekki strax við áreiti, en ná stjórn á öllum
hvötum sem útiloka og hamla. Að læra að sjá, eins og ég skil það, er
næstum því það sem kallað er ... sterkur vilji:35 Grundvallaratriðið
er nákvæmlega að „vilja“ ekki - að geta ffestað ákvörðun.36
Hér tengist styrkur hinu sterka auga mannvinarins og listamannsins sem
leyfir hlutunum að birtast og vera það sem þeir eru. Hér er líka vikið að þeim
styrk sem þarf til að leyfa öðrum að þjást, styrk til að bíða og sjá hvernig
þjáning og erfiðleikar geta verið nauðsynlegur og góður hluti af lífi þess sem
þjáist. Þetta er styrkur hins góða lesanda sem ekki slítur setningar eða
kaflahluta úr samhengi heldur frestar því að fella dóma um ritverk þar til
hann hefúr hægt og bítandi öðlast heilsteypta mynd af verkinu og markmiði
höfundar. Hér er í stuttu máli vikið að þeirri tegund af styrk sem marga
lesendur Nietzsches hefúr skort.
Niðurlag
Menn hafa lengi óttast að Nietzsche væri hættulegur heimspekingur. Upp á
síðkastið hafa ýmsir komið Nietzsche til varnar og haldið því fram að þessi
TMM 1997:3
23