Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Síða 29

„BARA FLÚN! BARA SKÁLD!
Sjálfur lýsti hann heimspekiaðferð sinni á þann veg að hann beitti hamr-
inum við þá iðju, og það segir sig sjálft að eitthvað hlýtur undan að láta þegar
slíkur kappi mundar hamarinn, líkur Ása-Þór með Mjölni. Og í samræmi
við það er heimspeki hans síður byggð á varfærnislegri röksemdafærslu út
frá traustum grundvelli til óyggjandi niðurstaðna sem væri raðað saman
snyrtilega í paragrafa en einstökum, brotakenndum hugarleiftrum, skáldleg-
um myndum eða glannalegum staðhæfingum, oft mótsagnakenndum inn-
byrðis, ef ekki beinlínis sleggjudómum um menn og málefni. Viðleitni hans
beindist enda tæplega í þá átt að skapa eitthvert tímalaust kerfi þekkingar, er
kallast mætti philosophia perennis, heldur felst hún meira í glímu við eigin
samtíma, er hann í skrifum sínum gagnrýnir og afhjúpar og endurómar í
senn, um leið og hann tjáir það í orðum sem liggur í loftinu eða hugsar það
til enda sem aðrir vildu láta liggja í láginni og knýr til uppgjörs. Það er því
ekki ófýrirsynju að hann líkir sér við eldloga í kvæði sem hann yrkir um
sjálfan sig eins og svo mörg önnur og nefndi Ecce homo:
Hver er ég? Af hvaða toga?
Óseðjandi líkur loga
tendrast ég og tærist ég.
Kviknar allt sem kem ég nærri,
kol er það sem læt ég fjarri,
hyrjartunga heiftarleg!
Þeir hafa því nokkuð til síns máls sem vilja líta á Nietzsche fremur sem
rithöfund og skáld en heimspeking í venjulegum og akademískum skilningi,
og á óvenjuleg ritsnilld hans drjúgan þátt í því að rödd hans hefur heyrst
langt út fyrir raðir þess fólks sem mætti bendla við heimspekiiðkun. Og sé
litið á einmanalega ævi hans sem heilsulauss og rótlauss flakkara,þar sem
hann flækist sem fugitivus errans, tekur Nietzsche raunar einnig á sig mynd
píslarvottar, sem ber allt böl heimsins á herðum sér, og spámannleg vanga-
mynd hans, þungbrýns með hönd undir kinn og rostungsskeggið mikla yfir
munninum, spillir þar ekki fyrir.
Raunar má og minna á að Nietzsche var alls ekki heimspekingur í þeirri
merkingu sem nútíminn gefur því orði, það er að segja sem „lögvernduðu
starfsheiti" þeirra sem útskrifaðir eru úr þar til ætluðum stofhunum með
áunnum réttindum til að tjá sig um heimspekileg efni, þannig að mark verði
á tekið. Því Nietzsche nam og kenndi allt önnur fræði en heimspeki á sínum
akademíska ferli, það er að segja hina „klassísku fílologíu“ sem nú mun talin
til úreltari greina en við getum nefht á íslensku ýmist klassíska fornffæði eða
textafræði og hefur menningu Forngrikkja og Rómverja að viðfangsefni.
TMM 1997:3
27