Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Page 37

„BARA FLÓN! BARA SKÁLD! “
fortíð eða framtíð en í samtíma. Þá kemur auðvitað upp í hugann sú
manngildishugsjón sem felst í áðurnefndu höfðingjasiðferði fyrri tíma sem
og því sem Nietzsche nefnir „hina nýju herra“ framtíðarinnar og teflir fram
sem andstæðu við lýðræðishugmyndir samtíma síns, líkt og hann hafi haft
hugboð um harðstjóra tuttugustu aldar. En hver sem skoðar þau dæmi um
manngildi sem Nietzsche virðast hugstæðust, svo sem Cesare Borgia eða
„hetjur fslendingasagna“, hlýtur að draga í efa að slíkt mannval geti verið
tilgangur jarðarinnar og spyrja sjálfa sig hvort hugtakið „ofurmenni“ sé ekki
í rauninni háðsyrði eins og þar sem það kemur fyrir í Fást Goethes. Þegar
öllu er á botninn hvolft er kannski réttast að líta á „ofurmennið“ sem
tilvistarkröfu sem maðurinn býr sér einfaldlega til og gerir til sjálfs sín til að
forða sér fr á því að sökkva niður í fen mennskunnar eða til að draga sig upp
úr því, líkt og Múnchhausen barón sig sjálfan og hestinn sinn upp úr
kviksyndinu forðum.
Ofurmennið fræga er þar með orðið svífandi í lausu lofti og getur tekið á
sig nánast hvaða mynd sem mönnum þóknast að gefa því, en það sama
verður ekki sagt um annað meginhugtak í hinni nýju frumspeki Nietzsches
„hina eilífu endurkomu“ sem bindur okkur við núið og eilífð þess. Þessi
hugmynd, þótt hún sé tilkomin sem eins konar vitrun að sögn Nietzsches en
ekki eftir leiðum rökvísinnar, á sér samsvörun í náttúruspekinni forngrísku
og hugmyndum hennar um takmarkað efni í óendanlegum tíma. En það er
ekki hin eðlisfræðilega hlið sem skiptir máli, því kjarninn í boðskap Nietzs-
ches er ffemur veruffæðilegur og tilvistarlegur í senn, þar sem hann felur í
sér tilraun til að endurreisa hina for-platonsku verufræði Herakleitosar, þar
sem verðandin er allt og eilífðin hvergi utan hennar, og í samræmi við það
að gefa lífinu vægi með því að lifa hverja stund til fulls. Að vísu kynnu
einhverjir að sjá hér fýrir sér Sísyfos þann sem velti í undirheimum sama
steininum upp sama hólinn til eilífðarnóns, en þeir þá um það. Því hér er
það hin huglæga afstaða sem allt veltur á, og þess vegna er það sem Nietzsche
nefnir amor fati eða „ást á örlögunum" nátengt hinni „eilífu endurkomu“
og felur í sér eins og hún sátt mikilla andstæðna, sem eru hér innra frelsi og
ytri nauðung, aukþess sem þessi afstaða á að hreinsa menn af hinu hvimleiða
og móralska ressentiment. En það leynir sér ekki að hér er á ferðinni ramm-
heiðin og stóísk hugmynd sem gengur þvert á allar kristnar kenningar um
endurlausn eða endurfæðingu, náð eða náungakærleika, því amorfati ein-
angrar einstaklinginn og lokar inni í eigin lífi.
Amorfati er á vissan hátt síðasta orðið í heimspeki Nietzsches og engin
tilviljun að það kemur fyrir í lok síðustu bókarinnar er hann sjálfur lét frá
sér fara, Ecce homo, sem er sambland af ævisögu og málsvörn. Enda er
TMM 1997:3
35