Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Page 38

KRISTJÁN ÁRNASON
hugtakið þar mjög svo tengt hans persónulega lífi, sem var markað af
stöðugri glímu við þrálát veikindi, og það kemur í ljós að heimspeki hans
hefur verið honum eins og vopn í þeirri baráttu og leið til að öðlast annars
konar hreysti. Sem minnir reyndar á það að Nietzsche skilgreindi sjálfur
heimspeki sem persónulega tjáningu heimspekinganna sjálfra ffemur en
ópersónuleg vísindi, og hvað sem annars má um þá skilgreiningu segja
almennt séð, þá er hún eins og sniðin að heimspeki Nietzsches sjálfs. Og sé
svo, þá er einnig rökrétt afstaða hans til hugsanlegra sporgöngumanna eða
áhangenda, sem hann lætur Zaraþústra sinn vísa frá sér beinlínis með
skömmum, svo þeir megi finna sinn eigin veg, því við getum einungis fylgt
Nietzsche með því að fylgja okkur sjálfum, samkvæmt orðunum vademecum
vadetecum, gakktu með mér gakktu með þér.
Og það er einnig fullkomlega rökrétt að rithöfundarferill Nietzsches skuli
enda með bók á borð við Ecce homo, þar sem hann fer hamförum í sjálfhælni
og sjálfsupphafningu, og það má segja að þar sé hann kominn einna lengst
frá hinum hógværa aþenska spekingi, Sókratesi, en þeim mun nær landa
okkar, Sölva Helgasyni. En líkt og hógværð Sókratesar á sér ranghverfu, þá á
yfirlæti Nietzsches það einnig, og rétt að taka sumu með fyrirvara er hann
lætur fiakka, þar sem honum er sýnt um að villa á sér heimildir og tala sér
þvert um geð, hefja hið léttvæga á stall en deila óvægilega á það sem á mest
ítök í honum sjálfum. Eitt af því sem Nietzsche hælir sér fyrir í Ecce homo er
það hve hann sjálfur skrifi góðar bækur, og munu væntanlega fáir lesenda
hans finna sig knúna til að reka þau orð ofan í hann aftur. Ritsnilld hans er
með eindæmum, og hann þróar stíl sinn ffá þunglamalegum lærdómsstíl í
átt til meiri hraða og léttleika, og lagar sig í því eftir Heine að hætti góðra
manna, án þess að tapa þeim kynngikrafti lútherskrar hugvekju sem hann
benti á að væri helst uppsprettuæð óbundins máls á þýsku.
Þó er það ekki síður í bundnu máli en óbundnu sem orðsnilld hans nýtur
sín, enda orti hann ffá ungum aldri og sjálfshyggjan, sem Nietzsche fór síst
varhluta af, hefur löngum þótt fara ljóðskáldum betur en heimspekingum,
enda geta þau og frekar leyft sér að tjá sig í molum fremur en í kerfi. Ljóðlist
Nietzsches er að vísu minna hampað en skyldi einhverra hluta vegna, kannski
sumpart vegna þess grallaraskapar og alvöruleysis sem stundum ráða ríkjum
og menn telja kannski ekki hæfa heimspekingi, því hér bregður hann á leik
og er sem fuglinn frjáls og því ekki út í hött er hann tekur sér skáldanafnið
Prinz Vogelfrei.
En ljóðin eru býsna fjölbreytt innbyrðis og rúma allt frá grárri glettni og
skopi um menn og málefni til tærrar ljóðlistar þar sem hann nær að fanga
andrána sjálfa í sinni „eilífú endurkomu", svo sem í ljóðperlunni „Feneyjum“
að ógleymdu ljóðinu drukkna úr Svo mcelti Zaraþústra. Nietzsche gleymir
36
TMM 1997:3