Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Síða 64

ARTHÚR BJÖRGVIN BOLLASON
sem takast á í listrænni sköpun sem og í sálarlífi manna. Það þarf líka listrænt
hugarflug til að gera sér grein fyrir þeim áhrifamætti sem um ræðir:
„ímyndum okkur að óður Beethovens til gleðinnar sé orðinn að
málverki þar sem milljónir manna hníga í algleymi í duftið; þannig
er hægt að nálgast hið díonýsíska.“4
Tónlistin er sá farvegur sem hið díonýsíska streymir um. Upp úr henni spratt
hinn gríski harmleikur á sínum tíma. Og það er í harmleiknum sem dí-
onýsísk frumreynsla mannsins byrjar að takast á við apolloníska andstæðu
sína, formsköpun og hófstillingu. Hnignun gríska harmleiksins er í augum
Nietzsches afleiðing and-díonýsískrar skynsemishyggju sem hann rekur til
Sókratesar. Þannig víkja átökin milli Apollons og Díonýsosar fyrir glímu þess
síðarnefnda við heimspekinginn Sókrates. Og sú glíma er ekki aðeins háð á
leikvangi vestrænnar menningar, heldur líka innra með hverjum heimspek-
ingi sögunnar. Þrátt fyrir hátimbruð heimspekikerfi og fínpússaðar kenn-
ingar er Nietzsche sannfærður um að annað sýnu frumstæðara búi jafnan
undir:
„Eftir að hafa nógu lengi fylgst grannt og fullur grunsemda með
heimspekingunum og lesið á milli línanna hjá þeim segi ég við sjálfan
mig: mestur hluti meðvitaðrar hugsunar verður enn að teljast til
þeirra gerninga sem eiga rót sína í eðlishvötunum og þetta á jafnvel
við um heimspekilega hugsun.“5
Hið díonýsíska, frumhvötin, kraumar jafnan undir þegar menn smíða sér
heimspekilegar kenningar. Þetta er í samræmi við það meginviðhorf Nietzs-
ches að heimurinn sé í raun allsherjar ó-skapnaður, glundroði sem menn-
irnir séu sífellt að bisa við að koma skaplegu lagi á. Það gera þeir með því að
smíða sér trúarbrögð, heimspekikerfi og vísindi. En allt ber þetta í augum
Nietzsches að sama brunni: menn eru sýknt og heilagt að slæðast eftir
einhverjum óbrigðulum „sannleika", sem er ekki til nema sem hugarfóstur
þeirra sjálfra. Þeir neita hins vegar staðfasdega að horfast í augu við þessa
staðreynd. Þeir þverskallast við að játa, að heimurinn sé ekkert annað en það
sem hann sýnist vera. Til að gefa lífi sínu „æðri“ tilgang skálda þeir heilar
veraldir af hreinum frummyndum, ósýnilegum guðum og vængjuðum engl-
um, þar sem þeir staðsetja allt það sem mestu varðar í lífinu:
„Það sem mestu varðar hlýtur að eiga sér annan, sérstakan uppruna
- það getur ekki átt sér rætur í þessum hverfula, ginnandi, brigðula
og lítilsiglda heimi, í þessari ringulreið vitfirringar og losta. Þvert á
62
TMM 1997:3