Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Síða 69

STEFNUMÓT VIÐ DÍONÝSOS
tungumáli; þess vegna má líka draga þá ályktun að þá skorti mörg af
þokkaíyllstu og djarflegustu blæbrigðum frjálsrar og frjálslyndrar
hugsunar . . . Allt sem er þyngslalegt, seigfljótandi og hátíðlega
klunnalegt, allar langdregnar og leiðinlegar stíltegundir hafa þrifist
hjá Þjóðverjum í ótal tilbrigðum - fyrirgefið mér að ég skuli minnast
á þá staðreynd að jafnvel óbundið mál Goethes er engin undantekn-
* << 1 f.
mg... 16
Hér má nefna að Halldór Laxness kemst að líkri niðurstöðu og Nietzsche
um ófullkomleika þýskunnar í Skáldatíma. Þar rekur Halldór fýrst í stuttu
máli sögu þýskra bókmennta allt til þess að alþýðlegar mállýskur innan
keisaradæmisins voru sameinaðar með stofnun samþýsks ritmáls.
„Þetta litlausa, gerilsneydda, stjarfa og óalþýðlega esperantó þjóð-
verja, nútímaháþýskan, reyndi í síendurvöktum rómantískum köst-
um frá því á átjándu öld og ffammundir okkar daga að brjóta sér leið
til einhvers í líkingu við þjóðlegan uppruna, ýmist með því að sækja
sér anda úr sveitaþorpum og handverksmannagildum, eða reyna að
soga að sér andblæ úr upprifjun ímyndaðrar miðaldasælu.“
Halldór tekur líka ff am að höfúðskáldið Goethe hafi að þessu leyti ekki verið
nein undantekning:
„Jafhvel Goethe sem þeir hafa miklað af ofúrkappi fyrir sjálfúm sér
og heiminum, hann varð ekki nema tilhlaup til þýskrar klassíkur."17
Það er forvitnilegt að bera saman dóma Halldórs Laxness og heimspekings-
ins Friedrichs Nietzsche um annmarka og ófullkomleika þýskrar tungu.
Báðir taka þessir annars gjörólíku höfúndar í líkan streng, þegar þeir lýsa
stífni og klunnaskap þýskunnar. Nietzsche kafar reyndar dýpra, þegar hann
færir rök að því, að vöntun á gáskafúllum hraða og dirfsku í málinu sé
undirrót þess að Þjóðverjar hafi farið á mis við ýmis blæbrigði frjálsrar og
frjálslyndrar hugsunar.
Sé horft til þess stíls sem finna má í verkum Nietzsches sjálfs er óhætt að
segja að hann sé um margt frábrugðinn þeim sem mest fer fýrir í verkum
þýskra höfunda á 19du öld. Stíll Nietzsches er óvenju myndríkur, fullur af
andlegu fjöri og „hraður", svo notað sé hans eigið orðalag.
ítalski fræðimaðurinn Colli, sem fyrr var nefndur, var flestum mönnum
betur heima í hugarveröld Nietzsches. Colli komst að eftirfarandi niður-
stöðu um þann stíl sem Nietzsche berar lesendum í verkum sínum:
„Hann er árangur vandlegrar yfirlegu eins og sjá má á vinnubókum
Nietzsches. Byrjunin er oft einhvers konar rammi, blóðlaus sértekn-
TMM 1997:3
67