Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Síða 75

DÆMISAGA AF SPÆNSKUM ÆTTUM
lofts og vítt til veggja. Aðeins á einum stað voru lágar dyr sem stungu í stúf
við aðrar og áttu þess vegna að vera öðrum lærdómsríkar. Aðalsmaðurinn
var einn og hálfur á hæð, en dyrnar fimmtán sentimetrum lægri og lágu að
álmunni þar sem vinnufólkið hélt til og þáði af örlæti hans.
Aðalsmaðurinn bar höfuðið hátt hvert sem hann fór, í samræmi við
hugmyndir hans, og reyndar annarra líka, um ósvikið stolt og föðurlega
góðmennsku hans í garð hinna lágu. Stóreignamenn eiga yfirleitt svo mikið
að þeir eiga meira en feikinóg aflögu handa þeim sem eiga næstum ekkert.
Þess vegna sagði þessi stundum:
Magnið knýr höfðingjana til að gefa af því sem getan til eigna gerir þá
aflögufæra.
Fyrir bragðið kom hann reglulega í álmu vinnufólksins og sagði, svipað
og nú tíðkast við kassa í kjörbúðum:
Góðan daginn.
Ólíkt hinum takmarkaða vingjarnleika í verslunum, sem kaupanda er
sýndur áður en hann borgar, lét aðalsmaðurinn ekki sitja við orðin tóm;
hann lét vera framhald á sínum og leysti af tungunni brandara og hló dátt
að þeim, vinnufólkinu til samlætis. Auðvitað bætti hann aldrei við: „Hann
var góður þessi!“ Slíkt hefði verið of langt gengið og ekki aðalsmannslegt.
Nú var það ekki svo, eins og einhver gæti haldið, að höfðinginn hafi látið
dyrnar vera lágreistar af því þjónustuliðið hreiðraði um sig handan við þær.
Skýringin er önnur: hann áleit að dyrum yfirleitt væri ekki skylt að „bera
höfuðið hátt“, heldur einungis þeim sem hann gekk um daglega. Þær voru
talsvert hærri en hann. En þessar, sem „báru höfuðið lágt“ áttu að hækka,
ekki beinlínis í tign heldur rísa smám saman af því einu að hann fór um þær,
til að bjóða góðan daginn og segja nokkra góða.
Óþarft er að endurtaka, þótt það sé gert, að hann bar höfuðið hátt, svo
hann rak sig uppundir í hvert sinn þegar hann gekk um dyrnar. Þá reyttist
auðvitað eitthvað af honum. Fyrst fékk hann skalla, svo sár í staðinn fýrir
hár.
Margir munu segja, að þetta sé eðlilegt með hliðsjón af því, að aðalsmað-
urinn hafi aldrei áður þurft að fara um lágar dyr. Þetta er rétt. Til að komast
ósærður um dyr, sem eru lægri en sá sem um þær fer, verður maður að lækka
höfuðið, beygja hálsinn eða gera sig hokinn í herðunum eða hnjánum.
Þetta gefur auga leið, sem gildir einu, aðalsmaðurinn beygði ekkert af
búknum. Hann hvorki kunni né vildi það.
Ég hef aldrei lækkað mig og hneigi ekki höfuðið fýrir dyrum, á hann að
hafa sagt og bætt við:
Þess vegna fer ég ekki ofan af því, að fýrst ég fer um þær, en þær ekki um
mig, verða þær að laga sig eftir hæð minni.
TMM 1997:3
73