Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Blaðsíða 83

JÓHANN MAGNÚS BJARNASON
mótaðir menn: höfðu fram að því fremur bergt af brunni evrópskra mennta
gegnum leiðslur frá Kaupmannahöfn. Halldór Laxness hefur í grein um
Einar Kvaran nefnt þá uppreisn sem hann gerði í bókum sínum gegn stíl
íslendingasagna, og telur hann frumkvöðul í „nútímamáli" á bókum, en
þann sess gæti Jóhann Magnús allt eins skipað við hlið honum. Reyndar er
það svo þegar tekin er bók eftir Jóhann Magnús, að maður verður undir eins
gripinn af þessum einfalda en látlausa talsmáta, sem er tiltölulega óbundinn
af málkækjum samtíma hans, og rennur áfram einsog lind, hvergi fyrndur
eða hnúskóttur, alltaf eðlilegur og blátt áffam. Sjálfur taldi Jóhann Magnús
íslensku sinni vera mjög ábótavant, hafði augljósa vanmáttarkennd gagnvart
þeim sem sátu heima við uppsprettur málsins, og í ritdómum var líka hert
á því að þessi höfundur væri staddur í þjóðasollinum vestra og væri varla
von á almennilegri íslensku úr þeirri átt; jafnvel Stephan G. Stephansson fékk
að heyra eitthvað slíkt á stundum. Það var raunar Stephan G. sem skrifaði
einn af fyrstu dómum um bækur Jóhanns Magnúsar, það var um Ljóðmæli
hans sem komu út hér heima árið 1898. Stephan fór mildum höndum um
kvæði þessa unga skálds. Þeir voru dálítið kunnugir, og kannski hefur
Stephan viljað hjálpa honum eitthvað áleiðis, en samt er dómurinn ekki neitt
klapp á bakið, heldur skýr og glöggur leiðarvísir að innsta kjarnanum í
skáldskap Jóhanns Magnúsar. Stephan fer ekki í neinar grafgötur um að
þarna sé hann að taka sín fyrstu skref og haltri og hrasi nokkuð í brekkunni,
en um leið er hann þess fullviss að hann komist upp sínar torfærur og sér að
þarna fer raunverulegt skáld. Hann einsog ýjar að því sem síðar verður: að
mannlýsingar láti honum best, og vera má að þessi dómur hafi haft sitt að
segja í huga Jóhanns Magnúsar þegar hann tekur að einbeita sér að sagna-
gerð. Með Stephani og Jóhanni tókust merkileg bréfaskipti sem hafa verið
prentuð og þar kemur ljóslega fram sú virðing sem yngri maðurinn bar fyrir
hinum eldri, og þar má líka rekja sig milli áhrifavalda Jóhanns, því hann
nefnir iðulega skáld og ritverk sem hann hafí verið að lesa. Jóhann var
hrifhæmur með afbrigðum og las geysimildð alla tíð. Það ritverk hans sem
mest er að vöxtum og hann bjó til prentunar síðustu ár sín, er dagbók hans,
þar sem hann ræðir með einlægum hætti sitt innra líf og ekki síst þau áhrif
sem Iesefhi hefur haft á hann. Til stóð að gefa þessa dagbók út með ritsafni
hans, en af því hefur enn ekki orðið, og hún liggur óprentuð að mestu, aðeins
örfáir kaflar hafa birst í vestur-íslenskum blöðum og tímaritum. Af þeim
brotum er hinsvegar ljóst að dagbókin á fullt erindi á prent, og er um margt
sérstæð. Ytri atvik eru ekki fyrirferðarmikil, heldur einskonar stiklur á
endalausu ferðalagi hans inn á við. Jóhann Magnús var leitandi maður, og
hætti aldrei leit sinni, hún stóð alla hans ævi.
TMM 1997:3
81