Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Síða 93

JÓHANN MAGNÚS BJARNASON
heldur gamanleikir, og lék hann stundum sjálfur aðalhlutverkin. En ótrúlegt
er miðað við annað höfundarverk hans að þessi leikrit hafi öll verðskuldað
svo skjóta gleymsku. Effilvill koma þau í leitirnar seinna meir, á einhverju
skjalasafhi vestur í Ameríku. Að auki liggja trúlega hundruð sendibréfa frá
honum á þeim sömu skjalasöfnum, því hann var afar ötull bréfritari, og
stílaði þau líflega einsog annað. Hér að framan voru nefhd bréfaskipti hans
og Stephans G, en líka hafa verið prentuð nokkur bréf hans til Guðmundar
Finnbogasonar. Þessi bréf bera vott um sérstæðan mann, síleitandi, opinn,
hlýjan, metnaðarfullan, en jafnframt sífellt haldinn efa um sjálfan sig og eigin
getu. Hann hefur haft ríka kímnigáfu, en kannski verið nokkuð viðkvæmur
gagnvart sjálfum sér á köflum, ólíkur Stephani G. sem hafði þykkari skráp
og gat talað nokkuð kalsalega um sjálfan sig stundum, þó hann að vísu hefði
auðvitað einnig ríka sjálfsvitund — og hugsanlega einmitt vegna þess að
sjálfsmynd hans var sterkari en yngri mannsins, gat hann leyff sér meira glens
á eigin kostnað. Það er einsog Jóhann Magnús hafi alla tíð verið mjög viðkvæm-
ur: og þannig eru líklega ævintýraskáld ævinlega þegar upp er staðið.
Þessar línur um Jóhann Magnús Bjarnason lýsa auðvitað ekki að marki
hvorki honum sjálfum sem manni né verkum hans, það gera rit hans best.
Þar er hann líkastur sjálfum sér og kemur sterkast fram, mun fremur en í
frásögnum annarra af honum og því sem um hann og bækur hans hefur
verið skrifað.
IV
Sumir rithöfundar deyja löngu áður en þeir deyja, en Jóhann Magnús er enn
lifandi — nú hálfri öld eftir lát sitt. Bækur hans bera í sér lífmagn, hvort sem
þær eru lesnar til skemmtunar eingöngu, eða með hliðsjón af sögu íslendinga
í Vesturheimi, eða sem spegill sem mannlíf óháð tíma og umhverfi er borið
upp að. Það getur verið að sumt sé betra en annað í „listrænum skilningi“,
en sá skilningur er að vísu nokkuð breytilegur frá einum tíma til annars, og
þó okkar tíma þyki ýmislegt í bókum hans varla standa tímans tönn, er annað
sem heldur sínum hlut býsna vel andspænis þeirri ógnvænlegu tönn. Bók-
menntir eru fleira en brakandi snilld, og sögur Jóhanns Magnúsar eru
skrifaðar af einlægni og alúð og umtalsverðri gáfu — í raun er ekki hægt að
biðja um meira. Allar bækur sem eru skrifaðar út frá þessum forsendum,
eiga rétt til lengra lífs en pappírinn sem í þeim er, og þó þær tilheyri í orði
kveðnu öðrum tíma, er alltaf þess virði að lesa um þann tíma, sem er horfinn,
týndur, nema í þeim bókum sem voru skrifaðar meðan hann var að líða. Og
nútíðin er líka fortíð, það þarf engan speking til að sjá það, og á henni rís
framtíð. Við höfum ekki efni á að láta vestur-íslenskar bókmenntir liggja
TMM 1997:3
91