Tímarit Máls og menningar - 01.03.1998, Síða 38

GÚNTER GRASS
mjög til umræðu í skólum og háskólum.Ætlunin var að kæfa hana í fæðingu,
rétt eins og áður hafði verið reynt með skáldsögu mína Rottuna, en það
mistókst.
Hér á árum áður höfðu kommúnistar svo takmarkaðan skilning á bók-
menntum að þeir kröfðust þess að aðalpersónan væri jákvæð. Nú hefur
kommúnisminn lagt upp laupana, en þess í stað eru kapítalistar nú farnir að
krefjast þess að aðalpersónan sé jákvæð. Það er ekkert skárra. Þetta er enn
sami einfeldningslegi skilningurinn á bókmenntunum.
L.P.: Langflestir gagnrýnendur ganga þvert gegn þér og þínum vinnubrögð-
um. Þú ljærð tilteknum þjóðfélagslegum atburði dýpri merkingu, tengir
sameiningu þýsku ríkjanna við skáldsögulegan fjársjóð frá síðustu öld. Þú
skapar heilan heim úr einum sérstökum atburði. Gagnrýnendum tókst hins
vegar að njörva þennan gullfallega, ljóðræna heim niður í tvo pólitíska
valkosti: að vera með eða móti sameiningu þýsku ríkjanna.
G.G.: Gagnrýnendur hafa umfram allt áhuga á því að baða sig í sviðsljósinu.
Þeirrar tilhneigingar gætir víðar en hérna í Þýskalandi, en hér er hún einkar
sterk. Bækur eru í augum margra gagnrýnenda algert aukaatriði, þeir líta
fýrst og fremst á bækur sem tækifæri til að upphefja sjálfa sig og koma eigin
bókmenntaskoðunum á framfæri. Sama er að segja um aðrar listgreinar.
Sýning er ekki lengur kynning á því nýjasta sem tiltekinn málari hefur verið
að fást við, breytingar í stíl eða endurnýjun, heldur er sýningarstjórinn
orðinn aðalatriðið: listin er orðin númer tvö, hlutverkin hafa snúist við. Hér
í Þýskalandi er hefðin sterkari hvað þetta varðar en víða annars staðar og á
rætur að rekja til þýsku rómantíkurinnar. Þetta oflæti gagnrýnenda, að líta
á gagnrýnina sem listgrein, hófst með þeim Friedrich Schlegel og Schelling.
Látum þá félaga liggja milli hluta, en núorðið er það orðin almenn regla að
gagnrýnendur trani sér fram og finnist þeir sjálfir vera aðalatriðið.
L.P.: Víkjum að lokum aðeins aftur að nýjustu skáldsögunni þinni, Víðátt-
unni. I gegnum Fontane skoðar þú sérstaklega tiltekin ártöl, 1848, 1870 og
1871 og svo framvegis, rétt eins og þau séu ótæmandi töfrakistur. Mér virðist
sem þú gangir hér gegn þeirri almennu tilhneigingu að einfalda fortíðina og
nýta hana fýrst og fremst í þágu nútímans.
G.G.: Ártölin sem ég minnist á eru ártöl í sögu þýsku þjóðarinnar sem
ævinlega má skilja á mismunandi, jafnvel algerlega gagnstæðan hátt. Fyrsta
sameiningin 1870/1871 gekk langt í ffá hávaðalaust fýrir sig. Þetta eru því
28
TMM 1998:1