Tímarit Máls og menningar - 01.03.1998, Side 47

í GUÐLAUSU FJAÐRAFOKI
Karl Jaspers segir þá alla þrjá skrifa með blóði; þeir lifi það sem þeir hugsi.6
Hér á eítir verður gerð tilraun til að spyrja um merkingu þeirrar iðju.
En til hvers að þefa uppi gamlar fórnir?
í formálanum að þýðingu sinni reifar Eyjólfur Kjalar þá grunsemd að
ýmsum sem nú eru á lífi kunni að þykja hugmyndir Plótínosar nokkuð
háfleygar. Hér er tekið í streng Eyjólfs, en með fyrirvara, þó. Maður sem
blygðast sín fyrir líkama sinn og neitar að tala um foreldra sína, ætterni og
land, hugsar án efa á skjön við núlifandi fólk. Á 20. öld er fegurð líkamans
skylduboð, sambandið við foreldrana plássfrekt viðfangsefni, ætterni ekkert
venjulegt áhugamál og land manns, séð t.d. frá sjónarhóli evrópskrar sam-
tímasögu, aflgjafi glórulausra tilfmninga. Spurning á borð við: Hvernig leita
ég að fegurð sem er frjáls undan fláræði skynjunarinnar? hlýtur að kallast
háfleyg, hvort heldur er í þolfimi, á tali við sálfræðing, eða ffammi fyrir
fjöldagröfum þjóðarbrota.
En Róm á þriðju öld eftir Krist er ekki bara þytur í hugmyndavængjum
Plótínosar. í því ljósi er hægt að spyrja hvort hugmyndir Plótínosar séu ekki
fyrst og síðast sígildar, í þeim skilningi að hugsi maður um fegurð í anda
Plótínosar komi maður auga á sígildan vanda í sambandi lífs og hugsunar
um það. Eins og vikið verður nánar að, svarar líf manns ekki spurningu af
taginu: Hvernig leita ég að fegurð sem er frjáls undan fláræði skynjunarinn-
ar? Til þess þyrfti maður að hætta í hreyfingunni ffá ánægju til andúðar og
hvað er þá eftir, ef líf allra er af nauðsyn bundið kalli efnis? í frásögn af
raunveruleika manns, þessum stað sem enginn fær séð en allir geta lent í,
gerist hins vegar fátt spyrji enginn í þessum dúr. Líkt og á öldum áður er til
fólk sem spyr um hreyfinguna ffá ánægju til andúðar, um samband manns
og fegurðar, um það hversu óff ágenginn maður er í því sambandi og hvernig
fegurðin sem verður til með þátttöku manns getur ekki orðið háfleygari en
maður sjálfur. Fólk spyr líka um tilraun kristni í þessu efni, þá fegurð sem
kristin fagursiðffæði boðar og hvernig sú fegurð fari raunveruleika manns.
í vestrænni menningu nútímans má sjá merki slíkrar hugsunar í skáldskap
og um hana verður Qallað í þessari grein.
II. Hugsi maður umfegurð á íslandi
I landi þar sem landslagið er næstum allt, en mannlífið harla snautt,
þarf dirfsku til að bjóða sjóninni að sjá annað umhverfi en náttúruna
sem veðrin hafa skapað.7
Nýverið kom út grein sem heitir „Hugmyndir um fegurð“ eftir Guðberg
Bergsson. í henni ræðir hann skynjun manns á fegurð jafnt í listum sem og
TMM 1998:1
37