Tímarit Máls og menningar - 01.03.1998, Page 60

BIRNA BJARNADÓTTIR
meira næði til að hugsa. í huganum geymir hann mynd af konunni sinni, en
gleymir að eigin sögn þáttum tilverunnar eins og íjarlægðinni og óendan-
leikanum. Þegar hann hlýtur náðun og kemur út í frelsið, fer „sjónin úr
skorðum“. Hann ratar þó heim til konu sinnar og hvað er að sjá?
Segðu ekkert, bað konan. Mig langar að tala óhindrað.
Hann sagði ekkert. í raun var hann mállaus af undrun, og vonbrigð-
in lögðust einkennilega á augun.
Ég hef verið þér trú, meðan þú dvaldir í fangelsinu, sagði konan.
Um leið og þú hlaust langvarandi dóm ákvað líkami minn að hann
skyldi vera þér trúr, og einnig í fangelsi.
/. . ./ Maðurinn lokaði augunum. Hann hlustaði á hvernig konan
hélt áfram að tala í jöfnum, blæbrigðalausum tón, meðan hún horfði
stöðugt á myndina í sjónvarpinu. Hann reyndi að finna myndina af
henni í huganum, en nú fann hann hana hvergi, hvorki á ljósmynd né
svip konunnar sjálfrar, þótt hann sæti næstum við hliðina á báðum.
Skyndilega var eins og hann hefði fengið hnefahögg, sama höggið og
systir hans fékk forðum. Hann tók ósjálfrátt fyrir munninn og kúg-
aðist.
Hvað er þetta? spurði konan. Ertu að verða veikur?
Nei, svaraði hann aumlega.
Hvað þá? spurði hún undrandi.
Bara raunveruleikinn, svaraði hann og stóð upp. Ég hef orðið fyrir
veruleikanum eins og óláni.31
Sú fegurð sem verður til með þátttöku manns í fylgd persóna í nafnlausum
kringumstæðum, getur verið jafn ófrágengin og maður sjálfur. Og vilji
maður stundum öðlast rými til að hugsa um möguleika hennar í skáldskap,
skiptir dirfska höfundar máli, ef ekki á dögum Plótínosar, þá nú. Hér að
framan hefur líka verið minnst á þætti eins og arf hugsunar og hvernig verk
getur í senn verið sannarlega nýtt en samt svo gamalt. Hér hefur einnig verið
rætt um fagurfræði tómhyggjunnar, eða þátttöku manns í raunveruleika
guðleysis og hvernig það guðlausa fjaðrafok sem þar má finna eigi sér ekki
einvörðungu einhverja fortíð, heldur feli í sér skapandi möguleika hugsunar.
Afrakstur tómhyggjunnar í fagurfræðilegu tilliti getur kallast vitneskja um
takmarkaða möguleika manns í tilfinningum, en um leið má hugsa hana sem
skapandi siðfræði túlkunar, horfist maður í augu við fláræði skynjunarinnar.
Hér verður ekki fjallað nánar um það atriði, eða í hverju dirfska Guðbergs
er annars fólgin. Sjálfur hefur hann þetta að segja (í skáldævisögunni Faðir
og móðir og dulmagn bernskunnar) um eina af skyldum listamannsins:
„Fæddur listamaður sem gætir sín á eðli sínu lifir aldrei í atburðum líðandi
stundar nema hann hafi hliðsjón af tímaleysinu. Allt annað er svik við eðli
hans“ (82).
50
TMM 1998:1