Tímarit Máls og menningar - 01.03.1998, Blaðsíða 67

FÍFLIÐ ER ENGINN FÁVITI
efhi farið að mótast í huga hans. Leikárið hófst ævinlega í byrjun september
með frumsýningu í Odeon-leikhúsinu við Dómtorgið í Mílanó sem er
stærsta leikhús borgarinnar og rúmar 800 áhorfendur. f nóvember var síðan
lagt af stað með hið nýja verk um þvera og endilanga Ítalíu.
Þegar vorið gekk í garð og leikári var lokið, settist Dario Fo við ritvélina
og pikkaði á hana með tveimur fingrum texta næsta verks. Þá var hann þegar
búinn að ganga frá uppdráttum að leiktjöldum og búningum. Hann segist
ævinlega „sjá“ leikverk sín áðuren hann „heyri“ þau. Það tók hann að jafnaði
þrjár vikur að semja hvert verk. En æfingar tóku snöggtum lengri tíma.
Dario Fo er meistari orðaleiksins, hinnar margræðu merkingar. Samtöl
hans minna einatt á loftfimleika eða jafrivel sjónhverfingar. Það gerir sjálf
atburðarásin á sviðinu reyndar líka. Þannig mynda samtöl og athafnir órofa
heild sem hvergi er misfella á. Hin hraða atburðarás er samtvinnuð því sem
sagt er á sviðinu. Hvergi bregður fýrir setningu sem ekki sé lífrænn þáttur
framvindunnar í leiknum. Segja má að leikstjórnarfyrirmæli höfundar, sem
eru rúmfrek í textanum, séu lykillinn að leiklist hans. Þau eru einskonar
hliðstæða við canovaggi, atburðalýsinguna sem leikarar í commedia delVarte
höfðu að uppistöðu í sýningum sínum, en síðan var þeim frjálst að haga
leiknum að eigin vild og mæla af munni fram það sem best þótti henta í það
og það skiptið. Leiktextinn var semsé ekki skrifaður, heldur urðu verkin að
jafnaði til með leikspuna útffá einföldum söguþræði og fastmótuðum leik-
persónum, sérkennum þeirra og hefðbundnum viðbrögðum. Hjá Dario Fo
eru leikstjórnarfýrirmælin þungamiðja sýningarinnar. Þar er að finna leið-
beiningar um þann kostulega látbragðsleik, þau upphöfnu skrípalæti, sem
eru auðkenni verka hans og rothögg á rökvísi hvunndagsins.
Árið 1961 færði Dario Fo upp annað langt leikrit, glæpareyfara sem hann
nefndi „Hann hafði tvær skammbyssur með svört og hvít augu“. Sýningar
urðu samtals 200 og áhorfendur 98.000 talsins. Heiti leiksins er tekið úr
frægum glæpamannasöng frá Mílanó. Sjálfur fór Dario Fo með aðalhlut-
verkið, klofna persónu sem er í senn minnislaus hermaður og alræmdur
stigamaður. Árið effir sýndi Fo farsa sem hann nefndi „Sá sem stelur fæti er
heppinn í ástum“. Hann fjallaði um hástéttir samfélagsins og snobbið í
kringum listsýningar og listasöfn.
Dario Fo hefur hlotið mesta hylli í heimalandi sínu og löndum sem búa
við rótgrónar siðferðislegar og trúarlegar hefðir, við spillingu í opinberu lífi,
við pólitískt ok og skriffinnsku. Hann hefur valdið mestu róti þarsem
stjórnvöld hafa verið hræddust við beiskan sannleikann og heilnæmt skopið.
Á ftalíu hafði ritskoðunin lengivel vakandi auga með honum, því bakvið öll
skringilætin leynist jafnan hnitmiðuð þjóðfélagsádeila. í eðli sínu er Fo
tyffari og umbótamaður sem tætir sundur blekkingavefi hins opinbera lífs
TMM 1998:1
57