Tímarit Máls og menningar - 01.03.1998, Síða 72

SIGURÐUR A. MAGNÚSSON
meðal fólksins; það ropaði og leysti vind og kastaði vatni á helgum stöðum.
Allt miðaði athæfið að því að sýna fyrirlitningu á svikulum kaupskap,
sérgóðu ríkidæmi og yfirdrepshætti.
Samt er hið helga fífl fullkomlega einangrað í hávaðasamri mannmergð-
inni, enda er ögrandi framkoman til þess ætluð að gera mönnum ljóst hversu
einangrað og framandi fíflið er. í þessu einsmannsleikhúsi er fíflið ekki
einasta aðalleikarinn með eigið leiksvið, það er ekki einungis sinn eigin
leikstjóri heldur líka leikstjóri gónandi lýðsins. Minnir þetta ekki dálítið á
Dario Fo þegar hann er á sviðinu?
Skyndilega muldrar eða skrækir hið helga fífl einhvern lagstúf, talar í
gátum og líkingum, varpar fram samhengislausum glósum meðan það
hoppar einsog kráka þvert yfir götuna. Stundum heyrist það bara hrópa
merkingarlaus hljóð, „a a a, ó ó ó“, og í næstu andrá er það farið að babla
óskiljanlegt smábarnamál. Bergmálstal hins helga fífls er líka velþekkt: þá er
einhverri spurningu svarað með því að að endurtaka hana orði til orðs.
Spurning: „Hvar hefurðu verið, fífl?“ Svar: „Hvar hefurðu verið, fífl?“
Bergmálstalið notaði hið helga fífl til að sýna frammá hversu glórulaus og
fáránleg orðræða manna í rauninni væri. Það kemur hvað greinilegast í ljós
þegar hún er endurtekin. Hávært fíflið átti samt ekki síður auðvelt með að
breyta um háttalag en prestur sem blaðar fram og aftur í Biblíunni, þó hann
trúi í reynd ekki orði af því sem þar stendur. Alltíeinu átti hið helga fífl til að
steinþagna og þegja svo fast að það lét í eyrum einsog þrumuveður. Þetta á
náttúrlega ekki við um Dario Fo, því hann talar heil ósköp. Þó kvarta þeir
sem til hans heyra yfir því að hann tali ekki nóg!
Hárbeitt háð
Segja má að satíran sé herskátt háð, þessháttar háð sem berar tennurnar.
Háðsádeiluhöfundurinn sækir fram til áhlaups; hann hefur ævinlega ákveð-
ið mark íýrir augum, nefnilega að koma hinu illa fyrir kattarnef. Hann er
talsmaður ákveðins sjónarmiðs; hann vill upplýsa um tiltekin sannindi, og
aðferð hans getur verið - einsog hún er hjá Dario Fo - að færa sér í nyt það
sem er afkáralegt, ótrúlegt, fáránlegt. En slíkur höfundur verður að velja á
milli margskonar fáránleika, og val hans er siðgæðisleg athöfn. Ef honum á
að lánast það, sem fyrir honum vakir, verður hann að búa yfir hæfileikum
sem duga til að sannfæra sem flesta um að þeir deili skoðun hans á því sem
fyrirlitlegt er. Yfir þessum hæfileikum býr Dario Fo. Háðsádeiluhöfundurinn
hefur áhuga á því sem menn raunverulega fást við. Hann kunngerir þeim
ekki hvað þeir ættu að gera, heldur færir þeim í staðinn yfirlit eða talnaskrá
62
TMM 1998:1