Tímarit Máls og menningar - 01.03.1998, Qupperneq 85

AF HVERJU VORU ÍSLENSKAR FORNSÖGUR SKRIFAÐAR Á . . .
ara á biskupsstólnum á Hólum snemma á 12. öld. Voru engir slíkir listamenn
við aðra norræna biskupsstóla eða höfðu þeir ekki sömu áhrif þar?
Ekki er heldur hægt að fallast á aðra gamla kenningu, nefnilega að
svonefnd einangrun fslands hafi skapað þessa bókmenningu, og fslendingar
hafi á löngum vetrarkvöldum tekið það til bragðs að skrifa mikil skáldverk
af því þeir voru að drepast úr leiðindum!
í fyrsta lagi áttu íslendingar lífleg samskipti við meginland Evrópu og allar
götur til Miðausturlanda, einmitt á þeim tíma þegar sögurnar voru skráðar
á móðurmálinu. Meiri líkur eru til að öll þau kynni hafi einmitt verkað
hvetjandi á sagnaritun. í öðru lagi voru menn langtum einangraðri í nyrstu
byggðum Skandinavíu, og þar eru enn lengri, dimmari og kaldari vetrar-
kvöld en á íslandi. í þriðja lagi eru harla litlar líkur á að það hafi verið af
einskærri lífshamingju sem ánauðugir kvaðabændur í lénsríkjum Evrópu
skrifuðu ekki sínar eigin örlagasögur á miðöldum.
Ótrúlega einföld skýring
Leita verður í eigin brjóstvit þegar maður stendur á gati og litla hjálp er að
finna í vönduðum fræðiritum. Fyrir um það bil áratug þóttist ég greina
ljósglætu að svari við því sem á þótti vanta. Nú er ég búinn að prófa þessa
heimatilbúnu skýringu við svo mörg tækifæri og á svo margra þjóða hrekk-
leysingjum að það er eins gott að gangast við henni opinberlega áður en
einhver áheyrenda fer að breiða hana út. Sé hér um einhverja grundvallar-
meinloku að ræða verður vonandi einhver svo vænn að benda á hana svo
unnt verði að bæta ráð sitt hið fyrsta.
Skýringin er að sjálfsögðu nauðaeinföld eins og ósjaldan er um lausn á
ráðgátu. Hún er líkrar ættar og lögmálið um ffamboð og eftirspurn, sem ekki
ber samt að skilja svo að höfundar eða skrifarar sagnanna hafi beinlínis selt
framleiðslu sína á opnum markaði.
Til þess að bækur séu skrifaðar þarf helst einhver að vilja lesa þær eða að
minnsta kosti eiga þær. Eftir að tiltölulega ódýr pappír komst á boðstóla
hérlendis frá 16. öld gátu sumir að vísu leyft sér að þjóna eigin skriflund án
öruggs endurgjalds. Og enn eru þeir til nú á dögum sem segjast láta sér nægja
að skrifa einungis fyrir eigin skúffu eða óvissan markað. En það er af og frá
að íslenskir sagnamenn eða eignamenn á miðöldum hafi skrifað eða látið
skrifa sögubækur á rándýrt skinn í slíku augnamiði. Það hlýtur að hafa verið
gert samkvæmt óskum og eftirspurn.
Hverjir skyldu hafa kært sig um að eiga og lesa eða heyra sögubækur á
íslensku á miðöldum, heilagra manna sögur, konungasögur, fornaldarsögur,
riddarasögur, íslendinga sögur? Varla aðrir en þeir sem betur kunnu íslensku
TMM 1998:1
75