Tímarit Máls og menningar - 01.03.1998, Blaðsíða 93

„DORDINGULL HÉKK ÉG í LÆBLÖNDNU LOFTI
fræði sem ástæðulaust er að mylja undir fólk við rannsóknir á með
opinberu fé, bara vegna þess að einhverjum hafi sýnst svo að gaman
væri að „skoða þessa snös“. Sem eitt lítið dæmi má nefna að nú er búið
að rýma burt höfundum á borð við Shakespeare úr námsefnislistum
ýmissa bandarískra háskóla í nafni „pólitískrar rétthugsunar“ („polit-
ical correctness“). Hann fór víst ekki öldungis viðeigandi orðum um
það hvernig menn hokruðu að konum. í staðinn er leitað með logandi
ljósi að verkum sem helst uppfýlli þau skilyrði að hafa verið samin af
blökkukonu í hjólastól er varð fýrir kynferðislegri áreitni í bernsku af
hálfu hvítingja, giftist síðan tvíkynhneigðum alkóhólista af spænsk-
um ættum og ól upp með honum þroskaheft barn. Sumum kann að
virðast þessi snös bókmenntaffæðanna fýsileg skoðunar; mér sýnist
aftur á móti að hún verði tæpast mikil heillasnös um að þreifa, og að
minnsta kosti alls ekki fýrir þá sök eina að hún sé til sem snös - sem
hún er þó ugglaust. [. . .] Og jafnvel þótt ffæðin séu iðkendunum
sjálfum til gamans eða gagns, en engum öðrum, sé ég tæpast ástæðu
til að slík sjálfsgæluffæði, menntun í þeim og rannsóknir séu kostuð
af almannafé. (a 257-58)
Kristján sker upp herör gegn sjálfsgælufræðum og má segja að greinin öll
einkennist á megnri andúð á ríkisreknu menningarrunki. Ekki svo að skilja
að hann vilji að öll fræðimennska lúti lögmálum markaðarins, því fleðufræð-
in eru þau einu sem óþarfi er að kosta af almannafé. Heimspekingurinn telur
eigin skrif eflaust annars eðlis, enda fullfær um að greina á milli sannra og
ósannra fræða: „Þannig eru öll sönn, ,fleðulausl, fræði hagnýt og stuðla að
bættum hagþjóðarinnar, ekki síður en auknum einstaklingsþroska, svo lengi
sem við munum taka saman höndum og halda á loff hugsjóninni um sameðli
þeirra - og um samábyrgð allra vísindamanna“ (a 261-62). Ástæðulaust sé
að ausa úr opinberum sjóðum í þá blekbændur sem ábyrgðarlaust bæta
þarflausum ritum í útgáfufjall fræðanna. í nafni andlegs heilbrigðis megi
útiloka alla sem vanrækja fræðilega samfélagsskyldu sína, því rannsóknir
þeirra séu hvorki heilnæmar né virðingarverðar. Með því að styrkja þá væri
hreinlega gengið á rétt skattborgara. Fræðimaðurinn verður að „minnast
þess að andvirkin liggja honum misnálægt garði [...] frelsi fýlgir ábyrgð, í
þessu tilviki ábyrgð háskólakennara á að velja sér rannsóknarefni við hæfi“
(a 262).
í Frelsinu varar John Stuart Mill við slíkum hugmyndum um félagslegar
skyldur þegnanna og tengir þær félagsritaranum sem hafnar öllum reglum
sem réttlæta trúarofstæki og ofsóknir, en „bendir síðan á ,hinn mikla regin-
mun‘ á slíkum reglum og reglum félags síns“ (Mill 160-61). Allir þegnar
samfélagsins eiga að fylgja félagi hans að málum og löggjafarvaldið á að
vernda hann gegn þeim einstaklingum sem bregðast hlutverki sínu og ræna
TMM 1998:1
83