Tímarit Máls og menningar - 01.03.1998, Side 105

„DORDINGULL HÉKK ÉG í LÆBLÖNDNU LOÉT1“
Það var ekki fyrr en járntjaldið féll að í ljós kom „að gömlu tölurnar, sem
hver át eftir öðrum, voru alrangar“ (Þorvaldur 170). Af þessum orðum
Þorvalds ætti að vera ljóst að fræðimenn geta stundum gefið almenningi
rangar upplýsingar.
Ég rekþessaþætti til þess að vekja athygli á flóknum tengslum fræðimanns
við samfélag. Stundum er ekki hlustað á ffæðimanninn, í öðrum tilvikum er
honum meinað að tala. Á íslandi hafa málræktarmenn við fullkomin skilyrði
reynt að ,lækna‘ landann af þágufallssýki. Þessi glíma hefur staðið um
áratuga skeið en borið lítinn árangur. Þó eru bæði ,sjúklingar‘ og ,læknar‘
sammála um fallbeygingarbölið. Mig langar í þessu samhengi að vara við
hugmyndinni um yfirburðasýn fræðimannsins sem átakalaust prédikar yfir
þegnum sem hlusta á hann í einu og öllu.
,Lýðfræðari‘ Kristjáns er yfirburðamaður sem líkt og Móses leiðir þjóð
sína út úr eyðimörkinni. Fræði í þessum skilningi eru ekki samræða manna
á milli, því háskólakennarinn miðlar sannleikanum niður til þjóðar sinnar.
í nafni þessarar „fyrirbyggjandi almannafræðslu“ hvetur Kristján háskóla-
kennara til þess að forða almenningi ffá voða kunnáttuleysisins. Kennarinn
á að upplýsa samborgara sína um lærdóm ff æðanna og leiða þeim fyrir sjónir
hættulegan þekkingarskort. Með þetta í huga segir Kristján lesendum sínum
dæmisöguna um siðlega bifvélavirkjann:
Er ekki háskólakennari að sumu leyti eins og bifvélavirki sem sér að
nágranni hans er að fikta við bílinn sinn af ótæpilegri vankunnáttu
og á þar með á hættu að slasa sig? Er ekki skylda bifvélavirkjans að
hrópa varnaðarorð yfir lóðamörkin? Ekki veldur sá sem varar. Þarna
er um nokkuð augljósa siðferðisskyldu að ræða og ekki verður annað
séð en að háskólakennara beri jafnbrýn skylda og bifvélavirkja til að
koma á framfæri við fólk þekkingu sem hann býr yfir og getur, eins
og í dæmi Þorvalds, forðað því frá stórslysum./.../ Ég er það stórlátur
fyrir hönd okkar háskólakennara að telja að við höfum flestir yfir að
ráða einhverri þekkingu til slysavarna af því tagi sem Þorvaldur tók
dæmi af. En þekkingarmiðlunin, alþýðufræðslan, verður þá að eiga
sér stað á vettvangi sem almenningur á aðgang að og á máli sem hann
skilur. (a 266)
Dæmi Kristjáns er lýsandi fyrir takmarkaða sýn hans á stöðu háskólakennara
í samfélaginu. Hann virðist hafa gleymt því að stundum hafa fræðimenn
rangt fyrir sér. Þannig vantar nokkuð á að söguskilningur Kristjáns á fram-
gangi kommúnisma sé fullnægjandi. Samlíkingin við bifvélavirkjann er
einnig villandi. Menningu á ,villigötum’ er ekki hægt að bera saman við lausa
hjólkoppa, stíflaðan blöndung, eða ónýta bremsuklossa. Ef sýn vegfarandans
er takmörkuð getur verið nóg fyrir bifvélavirkjann að fylla á rúðupissið. Ég
TMM 1998:1
95