Uppeldi og menntun - 01.06.2015, Blaðsíða 86

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 24(1) 201586
OFbeldi á heimil i
Viðamestu kaflarnir fjalla síðan um niðurstöður einstakra þátta rannsóknarinnar og
loks er fjallað um leiðir til úrbóta. Í viðauka er að finna ráðleggingar barna til annarra
barna um viðbrögð við ofbeldi á heimili.
Niðurstöðurnar byggjast á upplýsingum sem fengnar eru bæði úr megindlegum
og eigindlegum gögnum. Fyrir vikið hafa fengist svör frá stórum hópi barna og síðan
svör sem byggjast á djúpviðtölum við bæði börn og mæður. Í svörum úr spurninga-
listunum kemur glöggt fram að börn þekkja til ofbeldis á heimilum, vita hvað átt er
við með hugtakinu og að þau taka skýra afstöðu gegn því. Um 24% barnanna svöruðu
að þau þekktu einhvern sem byggi við slíkt ofbeldi. Þekkingu sína á ofbeldi á heimili
sögðust þau fyrst og fremst hafa úr sjónvarpi og skólanum, og þau vilja fá fræðslu um
ofbeldi í skólanum. Börnin voru spurð að því hvert þau myndu leita ef þau byggju
við ofbeldi og töldu flest að þau myndu leita til systkina, vina eða afa og ömmu. Mun
færri töldu að þau myndu leita til lögreglu eða annarra opinberra aðila.
Áhrif ofbeldis
Í frásögn barnanna, sem sjálf hafa búið við ofbeldi á heimili, má glöggt sjá hve mikil
áhrif sú reynsla hefur á allt líf þeirra. Foreldrar barna, sem búið hafa við ofbeldi, halda
því stundum fram að börnin hafi ekki orðið vör við það, þar sem ofbeldið hefði aldrei
átt sér stað á meðan þau voru heima eða að þau hefðu verið sofandi (Ingólfur V. Gísla-
son, 2008). Frásagnir barnanna hér segja aðra sögu, sögu um óttann og það hvernig
þau reyna stöðugt að lesa í aðstæður á heimilinu; þau segja frá vegsummerkjum eftir
átök, áverkum og brotnum hlutum. Í sumum tilvikum reyna þau svo að blanda sér í
ofbeldið með það fyrir augum að koma móður sinni til aðstoðar eða vernda systkini.
Öllum börnunum leið illa og þau fundu fyrir líkamlegum og andlegum einkennum. Á
meðan þau bjuggu á sama heimili og ofbeldismaðurinn voru þau hrædd og óörugg og
fundu stundum leiðir til að fela bæði sig og systkini sín. Önnur börn kusu að vera með
móður sinni til þess að vera henni til stuðnings og hjálpa henni. Börnin voru reið, bæði
út í gerandann en einnig út í ýmsar opinberar stofnanir og yfirvöld sem þeim fannst
ekki gera neitt til að stöðva ofbeldið eða búa þeim öruggar aðstæður.
Orðræðugreining á umfjöllun nokkurra fjölmiðla um ofbeldi á heimili leiddi í ljós
að þar virtist einkum vera lögð áhersla á að rjúfa þá þögn sem ríkt hefur um ofbeldi
á heimili. Umfjöllunin var hins vegar út frá sjónarhorni fullorðinna og engin tilraun
gerð til að miðla röddum barnanna sjálfra eða þekkingu þeirra á fyrirbærinu. Oftast
var fjallað um kynferðislegt ofbeldi en sjaldan um líkamlegt ofbeldi eða vanrækslu.
Börnunum var lýst sem þolendum ofbeldis án þess að draga fram styrkleika þeirra,
seiglu eða bjargir. Þannig var dregin upp dökk mynd af afleiðingum ofbeldis án þess
þó að vísa til rannsókna. Ekki var fjallað sérstaklega um aðstæður eða líðan barnsins
og frekar fjallað um stúlkur sem þolendur en drengi.
Raddir barna
Það er áhugavert að sjá hversu góðar viðtökur bókin hefur fengið, en hún hlaut m.a.
Fjöruverðlaunin í flokki fræðibóka á þessu ári og verðlaun Hagþenkis. Hún á að sumu