Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2007, Page 141

Hér að framan var minnst á einkennilega gripi frá Tornes í Noregi og
Carwitzer See í Þýskalandi. Þó að gripirnir séu ólíkir kotrutöflunni frá
Viðey að lögun eiga þeir þó það sameiginlegt að hafa myndir krotaðar á
botninn sem eru ekki svo mjög ólíkar. Trúlega hefur tilgangurinn verið
sá hinn sami á báðum gripunum, að hafa áhrif á gang mála sér í hag,
hvort sem um spilamennsku eða lífshlaup var að ræða. Þessi þörf virðist
ævagömul sbr. steininn frá Borggård og fleiri gripir sem nefndir voru hér
að framan. Snemma fóru menn að krota á smáa steina og nota á einn eða
annan hátt sér til fulltingis gagnvart almættinu.
Rúnasteinar eru yfirleitt reistir til minningar um menn og eru
minningarmörk, þar sem fram kemur hver reisti (stundum hver risti) og
yfir hvern.66 Á þeim kemur stundum fyrir myndbygging sem svipar til
nokkurra gripa sem áður er um rætt, t.d ljón á miðjum myndfleti og
tákn ofan við og allt í kring. Steinarnir standa við gamlar þjóðbrautir
eða alfaraleiðir og þannig náðu skilaboðin til flestra sem leið áttu hjá.
Íslensku gripirnir voru hins vegar af allt öðrum toga. Þeir voru yfirleitt
persónulegir og ekki til að sýna hverjum sem var, nema vefnaðurinn og
skáparnir, en þeim var ætlað að sjást og eru mun yngri en smágripir þeir
sem fjallað var um hér að framan. Kannski má segja að hinir minni gripir
endurspegli svolítið íslenskt samfélag í öndverðu. Var nokkur þörf á því
að gefa út opinberar yfirlýsingar eins og fram koma á rúnasteinum? Er
þörf fyrir slíkt í samfélagi þar sem fjölskyldan og bær inn er þungamiðja
tilverunnar? Kannski er hér komin ástæða þess að rúnasteinar úr heiðnum
sið eru algerlega óþekktir hér á landi. Þess vegna eru kumlin okkar jafn
látlaus og raun ber vitni. Þau endurspegla samfélag þar sem ekki var þörf á
því að koma skilaboðum til annarra en þeirra sem á bænum bjuggu.
Lærðir og leikir
Hugsanlega er þessi þörf að krota myndir eða rúnir (launrúnir) á bakhliðar
gripa m. a. tengd trúarhugmyndum alþýðunnar, sem ekki vildi gefa
gamlar hugmyndir upp á bátinn, eins og yfirstéttinni hætti oft til að gera
af hagkvæmnisástæðum. Benda má á ást íslenskrar alþýðu á fornum stílum
langt fram eftir öldum. T. d. lifði rómanski stíllinn mjög lengi hér á landi
meðal alþýðu, lengur en annars staðar, eða allt fram á 20. öld. Einstakir
stílhlutar eða myndefni ákveðins stíls gátu lifað lengur en stíllinn sjálfur.67
Alveg eins og við höfum hugtakið launrúnir getum við notað hug-
takið launmyndir. Hlutverk þeirra hefur trúlega verið það sama og
launrúna, að hafa áhrif á hið óþekkta eins og kotrutöflurnar gætu verið
dæmi um. Skýringin á tilvist launmynda gæti einnig falist í þeirri stað-
140 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS