Dagblaðið Vísir - DV - 16.03.2012, Blaðsíða 47

Galli í heila veldur feimni
n Mörg leiðindaeinkenni hverfa n Ný mikilvæg uppgötvun í baráttunni við félagsfælni
F
eimni getur verið afleiðing
galla í heilanum. Þetta kemur
fram í nýrri rannsókn sem
framkvæmd var í Vander-
bilt-háskólanum en niðurstöður
rannsóknarinnar birtust í tímarit-
inu Social Cognitive and Affective
Neuro science. Vísindamenn komust
að því að bældir einstaklingar gætu
átt við brest í möndlu (e. amygdala)
og dreka (e. hippocampus) í heila að
stríða sem veldur því að þeir eiga erf-
iðara en aðrir með að aðlagast nýju
áreiti.
Þátttakendur rannsóknarinnar
voru látnir horfa á myndir af ókunn-
ugum andlitum aftur og aftur. Ein-
staklingar með óheflaða skapgerð
sýndu fram á viðbrögð í möndlu-
og drekasvæði heilans. Viðbrögðin
jukust þegar andlitin birtust fyrst en
minnkuðu eftir því sem andlitin birt-
ust oftar. Hins vegar kölluðu myndir
af andlitum sem bældu einstakling-
arnir höfðu fengið að sjá mörgum
sinnum sömu viðbrögð og þau gerðu
í fyrsta skiptið.
„Þessi brestur gefur okkur tauga-
fræðilegan skilning á feimni og var-
kárri hegðun sem er aðaleinkenni
bældra einstaklinga,“ sagði Jennifer
Urbano Blackford sem stóð að rann-
sókninni og bætti við: „Líklega forð-
ast einstaklingar sem eru lengi að að-
lagast nýju fólki að lenda í óvæntum
félagslegum aðstæðum á meðan þeir
sem aðlagast fljótt leita frekar í nýjar
og spennandi aðstæður.“
Blackford og félagar hennar telja
að þessi brestur í heilanum geti verið
lykilatriðið í ástæðunni fyrir félags-
fælni en félagsfælni er næstalgeng-
asta kvíðaröskunin og hefur áhrif á
einn af hverjum tíu fullorðnum ein-
staklingum í Bandaríkjunum.
Blackford vinnur nú að rann-
sóknum á félagsfælnum og bæld-
um börnum til að kanna hvort þessi
galli í heilanum gerist snemma á
ævinni.
Lífsstíll 47Helgarblað 16.–18. mars 2012
Reynir
Traustason
Baráttan
við holdið
É
g barðist á móti storminum
og stórhríðinni. Um tíma
komst ég eitt skref áfram og
annað aftur á bak. Veðurguð-
irnir stigu trylltan dans á bæjar-
fjalli Mosfellsbæjar þar sem ég
reyndi eftir fremsta megni að
komast á tindinn. Að vísu var
hæsti punktur aðeins rúmlega
300 metrar en það skipti minnstu
undir þessum
kringumstæð-
um. Þetta var
spurning um
að ná mark-
miðinu og
komast heill aft-
ur til byggða.
M
eð í för var aðeins tíkin
Jasmín. Hinar tvær voru
heima af þeirri ástæðu að
ekki var hundi út sigandi.
Í einni hviðunni feyktist hundur-
inn nokkra metra. Arsenal-treyj-
an sem húmoristi í fjölskyldunni
hafði gefið tíkinni virkaði eins og
segl. Ég óttaðist hið versta þegar
hundurinn hraktist undan rok-
inu að klettabrúninni. Á elleftu
stundu stöðvaðist hún. Það var
óskaplegur léttir. Tíkin klóraði
sig í áttina til mín með storminn
í fangið. Við stauluðumst áfram
áleiðis upp síðasta hjallann.
Þ
essi ferð á Úlfarsfell var
númer 290 í röðinni á rétt
rúmu ári. Ég hafði farið
á fjallið undir alls konar
kringumstæðum. Stundum í sól
og blíðu en oftar í rigningu eða
snjókomu. Þetta voru verstu
aðstæður sem ég hafði upp-
lifað. Hálfblindur af haglélinu
sem skaust lárétt í augu mér
eins og byssukúlur hugsaði ég
til þess að það væri auðvitað
óðs manns æði að fara á fjallið
undir þessum kringumstæðum
með hund sem hentaði betur
í stofu en í óbyggðum. Smám
saman nálguðumst við toppinn.
Ég íhugaði að snúa við og hörfa
til byggða. En þrjóskan var skyn-
seminni yfirsterkari. Við héldum
áfram upp. Ég hrasaði og tók
bakföll en náði jafnvæginu aftur.
Þetta leit ekki vel út.
Við vorum hárs-
breidd frá því að
vera í háska. Ég
hugsaði með mér
að til þess gæti
komið að björg-
unarsveitir þyrftu að
koma til skjalanna.
V
ið nálguðumst nú hvarfið
áður en efsta tindinum yrði
náð. Reglulega varð ég að
snúa mér undan til að ná
andanum. Hundurinn var orð-
inn tvöfaldur að þyngd þar sem
snjórinn fraus við feld hans. Ég
hugsaði til þess með stolti að við
værum tvö á fjallinu í bandvit-
lausu veðri, maður og hundur.
Hörkutól í óveðri. Tindurinn
blasti við í gegnum sortann.
S
kyndilega birtist rauð-
klædd kona með púðluhund
í bleikri treyju. Hundur-
inn var með bleika slaufu
í hausnum. Konan skokkaði á
móti mér og heilsaði glaðlega. Í
gegnum hálffrosin augun sá ég
að hún var berhent. Mér féllust
hendur. Rauðklædda konan hvarf
niður fjallshlíðina. Hetjudáð mín
í bandvitlausu veðrinu varð að
engu. Storminn virtist lægja þar
sem við tíkin gengum þegjandi
síðustu metrana upp á tindinn
þar sem við komum okkur fyrir
skjólmegin við vörðuna.
Fárviðri á
Úlfarsfelli
V
ið erum ekkert fjarri bjarg-
brúninni þegar kemur að
sýklalyfjum þegar svona
stórt hlutfall stofnanna er
orðið ónæmt,“ segir Vil-
hjálmur Ari Arason læknir í samtali
við DV. Í bloggfærslu á Eyjunni seg-
ir hann að allt að 40 prósent þeirra
stofna sem valda algengustu sýking-
unum, á borð við eyrna- og lungna-
bólgu, séu orðin ónæm fyrir sýkla-
lyfjum. Maðurinn er við það að lenda
í alvarlegri sýklalyfjakreppu þar sem
við erum langt komin með að klára
öll sýklalyf sem fundin hafa verið
upp og engin ný eru að koma í stað-
inn.
Lyfin hætt að virka
Hann segir að ofnotkun sýklalyfja
sé einn alvarlegasti heilbrigðisvandi
okkar í dag. Stór hluti heilsugæslu-
þjónustu sé við veik börn en 50 pró-
sent af öllum komum þeirra til lækna
séu vegna eyrnabólgu og annarra
sýkinga. Sýklalyf séu því númer eitt,
tvö og þrjú af þeim lyfjum sem börn
fá yfir höfuð. „Það er því mikill heil-
brigðisvandi þegar lyfin eru hætt að
virka en ekki komið nein ný í staðin
síðast liðinn áratug. Þau lyf sem við
höfum haft eru þannig farin að missa
bitið og þegar pensilínið er hætt að
virka höfum við engin góð lyf nema
þau sem gefin eru inni á spítala.“
Sýkingar geta verið
lífshættulegar
Sýkingar af völdum pneumókokka
eru aðallega eyrnabólgur, skúta-
bólgur og lungnabólga, svo og al-
varlegri sýkingar svo sem blóðsýk-
ingar og heilahimnubólga sem eru
oft lífshættulegar. Vilhjálmur segir
að pneumókokkarnir séu aðalmein-
valdur mannsins í vestrænum þjóð-
félögum. Öll séum við með pneumó-
kokka og farið sé að bólusetja gegn
alvarlegustu stofnunum. „Það koma
hins vegar alltaf nýir stofnar í stað-
inn og því þarf að vinna markvisst
að skynsamlegri notkun sýklalyfja til
að takmarka þróun sýklalyfjaónæmu
stofnanna. Við eigum aðeins að nota
sýklalyfin þegar líkaminn getur ekki
unnið á sýkingunni sjálfur og þar
stendur hnífurinn í kúnni. Við eig-
um ekki að nota þau sem eins konar
gæðatryggingu á að ekkert geti farið
úrskeiðis og best er að við vinnum
á sýkingunum sjálf. Sér í lagi ef við
getum boðið upp á náið eftirlit eftir
þörfum.“
Tvíþættur vandi
Hann bendir á að samkvæmt leið-
beiningum landlæknis þá eigi læknar
frekar að fylgja eftir eyrnabólgum og
öðrum sýkingum á heilsugæslunni
frekar en meðhöndla þessar sýking-
ar af minnsta tilefni. Það sé þó erfitt
þar sem læknarnir hitti börnin aðal-
lega utan heilsugæslunnar á vökt-
um því flestar heimsóknir barna sér-
staklega séu á lækna- og bráðavaktir.
„Vinnulagið býður ekki upp á þetta
og undirmönnunin er slík að við get-
um ekki fylgt eftir alþjóðlegum leið-
beiningum í algengasta heilsuvanda
barna á Íslandi,“ segir hann. Þjón-
ustan sé því að mestu keyrð á vakt-
þjónustu þar sem krafist er skjótra
úrlausna og því fylgi meiri lyfjanotk-
un. Vilhjálmur segir að hluti vandans
liggi þó einnig hjá almenningi, því
þrátt fyrir að fólk sé orðið upplýst-
ara en áður um ofnotkun lyfja, þá sé
þrýstingurinn enn mikill.
Yfirvofandi hrun
Á bloggsíðu sinni ræðir Vilhjálmur
um að Íslendingar voni nú að botn-
inum sé náð eftir fjármálahrunið, en
að annað hrun sé yfirvofandi sem
sé mun alvarlegra en hið efnahags-
lega. „Hrun meðal okkar sjálfra eins
og sagan hefur oft sannað gegnum
aldirnar. Ekki bara vegna styrjalda og
eigin tortímingaráráttu, heldur drep-
sótta og náttúruhamfara. Ekki endi-
lega veirusjúkdóma og faraldra eins
og oft hafa verið til umræðu síðast-
liðin misseri tengt umræðunni um
heimsfaraldur inflúensu og við ráð-
um töluvert við með hjálp lækna-
vísandanna. Heldur vegna algengra
kvilla sem hrjá okkur öll, mismikið,
dagsdaglega,“ segir á bloggsíðu hans.
gunnhildur@dv.is
Sýklalyfjakreppa
n Bakteríustofnarnir eru að verða ónæmir fyrir lyfjunum
Sýklalyf Við erum langt komin
með að klára þau lyf sem við
höfum í dag. MYNd PHoToS.coM
Vilhjálmur Ari Arason læknir Vilhjálmur
segir að ofnotkun sýklalyfja sé einn alvarlegasti
heilbrigðisvandi okkar í dag. MYNd SigTrYggur Ari
Feimnin er galli Þessi brestur gefur okkur taugafræðilegan skilning á feimni.