Dagblaðið Vísir - DV - 22.06.2012, Qupperneq 30

30 Úttekt 22.–24. júní 2012 Helgarblað
Var nauðgað í tugi ef ekki hundruð
skipta Hjördís var í sambandi sem fól í sér
líkamlegt, andlegt og kynferðisofbeldi.
Nauðgað í sambaNdi
É
g ætla að tala um reynslu mína
af nauðgunum sem er mál sem
ekki hefur verið mikið talað um.
Reyndar er svo stutt síðan að
farið var að fjalla um nauðgan-
ir að þegar ég fór að vinna úr minni
reynslu fyrir rúmlega 10 árum, þá
heyrði ég þetta orð fyrst. Það sem ég
er að tala um er sambandsnauðgan-
ir,“ segir Hjördís Guðlaugsdóttir sem
hefur upplifað heimilisofbeldi sem fól
í sér líkamlegt-, andlegt- og kynferðis-
ofbeldi/sambandsnauðganir.
Hjördís segist ekki hafa gert sér
grein fyrir því að um nauðgun hafi
verið að ræða fyrr en hún hafði slitið
sambandinu og unnið með reynslu
sína.
„Á meðan á sambandinu stóð
og fyrst eftir að því lauk gerði ég mér
grein fyrir líkamlega ofbeldinu og
fljótlega fór ég einnig að sjá hve mikið
andlega ofbeldið hafði verið og mark-
að sín spor á mig. Það var þó ekki fyrr
en ég fór í viðtöl hjá Stígamótum að
ég fór að gera mér grein fyrir þess-
um hluta ofbeldissambandsins. Það
var reyndar svo að fyrst þegar ég var
spurð hvort ég hefði upplifað nauðg-
un svaraði ég neitandi. Í mínum huga
var þetta ekki nauðgun þar sem ekki
hafði komið til líkamlegs ofbeldis eða
árásar og sá sem framdi verknaðinn
var sambýlingur minn. Skítt með það
þó að ég hafi ekki haft löngunina til að
stunda kynlíf og skítt með það að ég
hafi neitað og hann ekki tekið mark á
því, hugur minn var svo brenglaður
að mér fannst þetta bara vera „réttur“
hans. Hann var reyndar duglegur að
halda því fram að kynlíf væri eitthvað
sem ætti að stunda þegar hann vildi
og eins og hann vildi.“
Vildi stunda kynlíf allan daginn
Hann hafði reyndar mikla kynhvöt
og kynlíf oft á dag var hans draum-
ur. Í upphafi var það bara gaman
og það efldi bara sjálfstraust mitt
að hann vildi stunda kynlíf svo oft
með mér. Þegar líkamlega ofbeldið
jókst minnkaði hins vegar áhugi
minn á kynlífi. Ég veit betur í dag
en þá fannst mér ég vera að bregð-
ast „skyldum“ mínum, að það væri
ekki nema eðlilegt að ég þyrfti að
stunda kynlíf þrátt fyrir að áhuginn
væri enginn og ég segði mjög oft
nei eða reyndi að finna afsakan-
ir fyrir að stunda ekki kynlíf. Hann
tók þó yfirleitt ekki mark á neitun
eða áhugaleysi. Það átti alveg jafnt
við hvort ég vildi yfir höfuð stunda
kynlíf eða hvort hann væri að fara
yfir þau mörk í kynlífinu sem ég
setti.
Hann var sérlega slæmur daginn
eftir að hann fékk sér í glas. Þá vildi
hann helst bara eyða deginum í kyn-
lífsiðkanir. Ástandið var orðið þannig
síðustu árin að ef ég sá að hann var
að fá sér í glas fékk ég risa kvíðahnút.
Fyrst og fremst gat ég átt von á líkam-
legu ofbeldi þegar hann var í glasi og
í öðru lagi vegna þessara áhrifa á kyn-
lífslöngun hans.
Hataði að fá fullnægingu
Hann var reyndar farinn að brjóta
mig mjög niður andlega með því að
segja mér stöðugt að ég væri koló-
möguleg á þessu sviði og algjör freð-
ýsa í rúminu. Auðvitað kom það til
vegna þess að ég hafði neitað kyn-
lífi og hafði enga löngun til að stunda
það. Var algjörlega óvirk í þeim tilfell-
um og hataði sjálfa mig fyrir að vera
í þessum aðstæðum. Ég hataði sjálfa
mig þó engu minna fyrir að ég væri
svona áhugalaus. Tengdi það alls ekki
við að hann væri að nauðga mér samt.
En það var samt það sem hann gerði
og ég hef ekki tölu á skiptunum sem
þetta gerðist. Sennilega duga tugirnir
þó ekki til heldur frekar hægt að tala
um hundruð. En svo skrítið sem það
kann að hljóma þá hataði ég mig allra
mest þegar ég þrátt fyrir allt fékk full-
nægingu. Eitthvað sem ég veit í dag að
eru líka eðlileg viðbrögð.
Bauð hana félögunum
Eitt sem setti djúp spor í sálu mína
gerðist þegar við vorum í teiti hjá vin-
um okkar. Hann var orðinn frekar
drukkinn og þótti allt í einu voða
sniðugt að bjóða vinum okkar bara
aðgang að mér. Hvort þeir vildu ekki
bara ríða mér eins og hann sagði og
hló hátt og mikið. Vinir okkar urðu nú
hálf skrítnir við þetta tal og þetta auð-
vitað særði mig mjög. Maðurinn sem
ég bjó með var þarna að brjóta illilega
á rétti mínum og segi ég í dag að þetta
hafi verið nauðgun þrátt fyrir að í raun
hafi ekkert kynferðisatferli átt sér stað
þarna. En þetta var svo sannarlega
nauðgun á sálu minni.
Sárt að horfast í augu við of-
beldið
Ég man í dag eftir einu skipti sem
fyllilega fellur undir mínar fyrri hug-
myndir um nauðgun. Hann var
drukkinn og tók ekki mark á neitun
minni og í það skipti beitti hann lík-
amlegu ofbeldi og yfirburðum til að
koma vilja sínum fram. Ég setti þetta
þó í sama flokk og líkamlega ofbeldið
þar til ég fór að horfast í augu við kyn-
ferðislega ofbeldið. Það reyndist mér
mun erfiðara og sárara að horfast í
augu við kynferðisofbeldið en það lík-
amlega og andlega. Kynferðisofbeldið
komst á einhvern hátt lengra inn í
kjarna sálar minnar en hitt. Löngu
eftir að ég var farin að tala um hitt of-
beldið gat ég ekki sagt að hann hefði
nauðgað mér líka. Það kom ekki fyrr
en töluvert seinna.
Kynferðisofbeldið er enn þann dag
í dag það ofbeldi sem hefur skilið eft-
ir sig dýpstu og erfiðustu sporin. Ég
get verið fljót að hrökkva í baklás við
minnstu smáatriði þegar kemur að
þessum hluta sambands. Þrátt fyrir
að ég treysti mínum núverandi maka
fullkomlega og viti að hann muni
aldrei fara yfir mín mörk.
Viss um útskúfun
Ég hef leitað mér hjálpar með einstak-
lingsviðtölum, hópastarfi, sjálfshjálp-
arbókum og óteljandi samtölum við
vini og ættingja. Það sem hefur gagn-
ast mér langbest er að tala við aðra
þolendur. Þar fær maður speglun á
sínar tilfinningar, skilning sem ekki
fæst annars staðar og góðan stuðning.
Ég tel að mikilvægasta atriði heilun-
arinnar séu einmitt þessi samtöl við
aðra með sambærilega reynslu. Ég
fann líka mikinn létti í þeim samtöl-
um þar sem ég fann að ég var ekki ein
um þessar tilfinningar sem voru að
brjótast í mér. Þær voru eðlilegar af-
leiðingar þess ofbeldis sem ég hafði
upplifað og ég sá því að ég var ekki
það misheppnaða aumingjaviðund-
ur sem ég var farin að halda mig vera.
Þegar maður ræðir við aðra þolendur
er maður ekki í eins mikilli vörn eins
og þegar maður ræðir við aðra. Maður
er heldur ekki hræddur við þá höfnun
og þann hrylling sem maður óttast oft
svo mjög þegar maður byrjar að tala
um þessi mál. Ég var hreinlega viss
um að mér yrði hafnað og útskúfað af
öllum. Það er einmitt það sem mað-
ur hefur verið að gera sjálfum sér áður
en úrvinnslan hefst.
Getum komið í veg fyrir mörg
brot
Í dag hef ég unnið vel úr þessari
reynslu minni. Þrátt fyrir, eins og ég
nefndi áður, að ég geti enn farið í bak-
lás vegna hennar. Þeim skiptum fækk-
ar þó og ég geri mér einnig vel grein
fyrir því hvers vegna ég bregst við eins
og raun ber vitni og það gerir mér auð-
veldara að takast á við vandamálin. Ég
hef einnig gott stuðningsnet í kringum
mig og get alltaf bankað uppá með
spjall og ráð. Ég er stoltur stofnandi og
meðlimur samvisku Drekaslóðar (sjá
www.drekaslod.is) og geri mitt besta
til að aðstoða aðra þolendur.
Sem betur fer er umræðan í þjóð-
félaginu um þessi mál alltaf að aukast
og fólk er betur farið að gera sér grein
fyrir því hvar ábyrgðin liggur í ofbeld-
ismálunum. Það er hjá gerandanum.
kristjana@dv.is
„Hugur
minn var
svo brenglaður
að mér fannst
þetta bara vera
hans „réttur“
A
fleiðingar kynferðisofbeldis
eru svo ótrúlega mikl-
ar og ná yfir svo margt í
lífi manns. Það er ótti við
mannleg samskipti, fyrir
utan sjálfshatrið. Ég er enn í dag að
komast að afleiðingum þess sem ég
varð fyrir og hvernig þetta breytti
öllu lífi mínu, segir Tanja Andersen
Valdimarsdóttir sem er 23 ára. Tanja
er óvirkur alkóhólisti og segist hafa
snúið við blaðinu stuttu eftir að
henni var nauðgað.
Hún velur að stíga fram vegna
þess að hún telur mikilvægt að halda
umræðunni gangandi. „Það eru of
margir sem ekki vita og skilja hvernig
svona lagað gengur fyrir sig. Skömm-
in verður okkar, fórnarlambanna.
Það á að skila skömminni til baka,
það er ekki ég sem á að skammast
mín heldur heldur hann, ógeðið,“
segir hún ákveðin. Hún vill einblína
á framtíðina frekar en fortíðina en
það er þó ekkert leyndarmál hvað
kom fyrir hana. „Ég var meðvit-
undarlaus og þetta var maður sem
ég þekkti. Mín saga nær þó lengra en
það og þetta var ekki í fyrsta sinn sem
ég var beitt ofbeldi,“ segir hún en vel-
ur að fara ekki nánar út í það, meðal
annars af virðingu við fjölskyldu sína
og eiginmann.
„Sem betur fer vissi ég af Stíga-
mótum,“ segir hún og hikar. „Ég sagði
vinkonu minni frá ofbeldinu daginn
eftir og ég fór til Stígamóta tveim-
ur vikum seinna.“ Samtökunum lýs-
ir hún sem bjargvætti og er þakklát
fyrir aðstoðina sem hún fékk þar. „Ég
hefði aldrei trúað því að það væru
svo margar yndislegar konur sam-
ankomnar í miðbænum,“ segir hún.
„Ég hef farið í tvær hópmeðferð-
ir sem breyttu öllu fyrir mig. Það er
eitt að vita og annað að sjá að það eru
fleiri eins og ég. Ég kynntist til dæm-
is einni af mínum bestu vinkonum
þar. Það var ákveðin vakning sem átti
sér stað þar innra með mér á meðan
á hópmeðferðinni stóð og það fór að
vera auðveldara að vera þátttakandi
í eigin lífi. Ég fékk kraftinn aftur sem
var búið að taka frá mér.“
Tanja segir að það hafi reynst
henni auðveldara en hún þorði að
vona að segja frá ofbeldinu. „Það
var þó að sjálfsögðu erfitt að segja
frá og hvað þá manninum mínum.
Ég hræddist mest að fólk myndi ekki
trúa mér. Og að þeir myndu segja
að þetta væri mér að kenna. Ég var
hræddust við það að heyra það frá
öðrum sem ég var að hugsa – að fá
staðfestingu á því. En þau voru ekki
þannig, Viðbrögðin frá öðrum ein-
kenndust kannski helst af mikilli
reiði,“ segir hún. „Manninum mín-
um fannst hann til dæmis ekki geta
verndað mig,“ segir hún íhugul.
„Það var ekkert grín að segja hon-
um frá þessu,“ segir Tanja. En það
eru einmitt skilaboð Tönju; að hvetja
fólk til að segja frá og rjúfa þögnina.
„ Allir sem verða fyrir ofbeldi eiga
að geta stigið fram. Mér finnst mik-
ilvægt að geta gefið öðrum von. Þrátt
fyrir sögu manns og þær aðstæður
sem maður er í. Maður getur alltaf
snúið við blaðinu og endurheimt líf
sitt. Sama hversu illa manni líður –
það er alltaf von,“ segir hún og minn-
ir á meinta Druslugöngu á laugardag
sem er henni hjartans mál. „Hvern-
ig á það að standast að staðsetning
eða klæðaburður sé ástæða nauðg-
unar? Við þurfum öll að sameinast
og standa saman að því að breyta
þessari hugmynd um að þetta sé
fórnarlambinu að kenna,“ segir hún
að lokum.
astasigrun@dv.is
„Maður get-
ur alltaf
snúið við blaðinu
og endurheimt líf
sitt
„Skilum skömminni“
36 makar
nauðguðu
278 einstaklingar leituðu
til Stígamóta árið 2011.
n Þar af voru 32 karlmenn og
246 konur.
n 169 einstaklingar leituðu til
Stígamóta vegna nauðgana.
18 einstaklingar leituðu til
Stígamóta vegna hópnauð-
gana.
n í 6 tilfellum voru tveir ofbeld-
ismenn
n í 2 tilfellum voru þrír ofbeld-
ismenn
n í 3 tilfellum voru ofbeldis-
menn fjórir eða fleiri.
Flestir þeir sem nýttu sér
þjónustu Stígamóta árið
2011 voru á aldrinum 18–39
ára
Oftast vinur eða kunningi
n Í 68 tilfellum er það vinur eða
kunningi sem nauðgar
n Í 52 tilfellum er það ókunnug-
ur einstaklingur
n Í 36 tilfellum er það maki
n 8 leituðu til stígamóta vegna
lyfjanauðgana

15 þeirra sem leituðu til
Stígamóta vegna kynferðis-
ofbeldis höfðu engum sagt
frá ofbeldinu.
(Heimild ársskýrsla Stígamóta).
Árið 2011 leituðu 117 konur til
Neyðarmóttöku vegna nauð-
gana og einn karlmaður

n 50 af þeim málum voru kærð
til lögreglu
n 6 af þeim nauðgunum áttu
sér stað á skemmtistað
(Heimild: Mannréttindaskrifstofa Reykja-
víkurborgar)
98 nauðganir voru kærðar til
lögreglu árið 2010
21 kærði kynferðislega
áreitni árið 2010
(Heimild: ársskýrsla lögreglunnar nóvember
árið 2010)
Hægt að vinna sig út úr þessu
„Sama hversu illa manni líður – það er
alltaf von.“