Dagblaðið Vísir - DV - 15.04.2014, Blaðsíða 38

Páskablað 15.–22. apríl 201438 Fólk Viðtal
Það er skemmst frá því að segja
að símalínan var svo ásetin að það lá
við að hún myndi springa. Á þremur
kvöldum á milli átta og tíu hringdu
32 konur sem allar höfðu verið beitt-
ar kynferðisofbeldi í æsku, af feðrum
sínum, öfum, bræðrum eða frændum.
Þá vissum við að við vorum ekki að
flana að neinu.“
Stofnun Stígamóta
Í kjölfarið voru fyrstu sjálfshjálparhóp-
arnir settir af stað. „Það var stórt skref
fyrir mig að ganga inn í þetta starf því
það var erfitt að taka á móti því sem
þessar konur höfðu upplifað og erfitt
að sjá hvað það hafði hryllilegar af-
leiðingar á líf þeirra sem beittar höfðu
verið ofbeldi sem börn og unglingar.“
Sjálfshjálparhóparnir fylltust hver
á fætur öðrum. Smám saman varð
þeim ljóst að það væri ofraun að ætla
að sinna þessu í hjáverkum, í sjálf-
boðavinnu um kvöld og helgar. Þær
ákváðu því að smala saman kon-
um víðs vegar að, úr verkalýðshreyf-
ingunni og félagasamtökum kvenna
og efna til fundar. Þar kynntu þær
hugmynd að ráðgjafarmiðstöð fyrir
konur og börn sem höfðu orðið fyrir
ofbeldi. „Við fengum feiknamikinn
stuðning og hrintum hugmyndinni
í framkvæmd á baráttudegi kvenna,
þann 8. mars 1989. Það var ofboðslega
sterk stund.“
Eitt af því sem Kvennaframboðið
hafði gert var að fá konur til þess að
kaupa saman Hlaðvarpann undir
menningarmiðstöð fyrir konur. Helga
Bachmann tók þátt í því verkefni og
setti þar á svið sögurnar hennar Ástu
Sigurðardóttur í grófum steinkjallar-
anum.
Í gamalli trésmiðju á bak við setti
hún upp aðra sýningu, þar sem hún
hafði tjaldað alla inni með svörtum
tjöldum og gyrt fyrir alla glugga. „Það
var eins og að koma inn í gröf að koma
þar inn.
Við ákváðum að hafa stofnfund-
inn í þessum svarta sal því það var
umgjörðin, öll þessi sorg og allt þetta
myrkur sem hafði umleikið allar þess-
ar hörmungar sem samfélagið hafði
lokað augunum fyrir. Þetta var óhemju
sterkur stofnfundur. Ég held að enginn
sem þar var gleymi honum.“
Lærdómsríkur tími
Enn fannst Guðrúnu sig skorta fræði-
legan grunn fyrir starfið svo hún hélt
til Bretlands og dreif sig í doktorsnám.
Ritgerð hennar byggði á viðtölum við
breska og íslenska þolendur sifja-
spella. Hún sneri síðan aftur heim og
hóf störf á Stígamótum þar sem hún
vann allt til loka starfsferilsins. „Ég
var orðin 67 ára gömul og æði þreytt á
þessu pexi. Ég var ekki nema þrettán
ár á Stígamótum en það var
ansi mikill fyrirgangur á mér.
Ég þótti algjör karlahatari,
karlahatari númer eitt. Ég
lærði mikið á þessum árum.
Ofbeldismálin orkuðu svo
sterkt á mig. Þau breyttu
mér, gerðu mig sterkari.
Fyrst fannst mér eins og þau
ætluðu að kaffæra mig en
svo náði ég andanum.“
Biskupinn kærði
Stundum þurfti hún bara
að bíta á jaxlinn og halda
áfram. Eins og þegar Ólaf-
ur Skúlason biskup kærði
hana til lögreglunnar. Hann
hafði sætt ásökunum um
að beita þrjár konur kynferðisofbeldi
og Guðrún staðfesti við fréttamann
Ríkisútvarpsins að þær hefðu leitað til
Stígamóta. „Þær voru búnar að reyna
að reka þetta mál innan kirkjunnar.
Málið var búið að fara fyrir siðanefnd
og formaður siðanefndar var búinn
að greina frá því opinberlega. Þær
höfðu sjálfar komið fram í fjölmiðl-
um áður og báðu mig um að staðfesta
þetta. Þannig að ég var ekki að koma
fram með nýjar fréttir og leit ekki svo á
að ég væri að rjúfa trúnað. Minn trún-
aður var gagnvart þessum konum en
ekki gagnvart ofbeldismanninum.“
Guðrún var kölluð fyrir lögreglu
þar sem hún gaf skýrslu. Málið dróst
á langinn og að endingu felldi ríkis-
saksóknari það niður. „Ég vissi ekki
hvernig það færi. Þetta reyndi á sam-
heldnina á Stígamótum því við vorum
lentar á ógnvænlegum vegg. Það lék
enginn vafi á því að biskup naut stuðn-
ings ráðamanna. Við fengum mjög
slæma umfjöllun fyrir meint trúnað-
arbrot. Við þurftum að hafa sterk bein
til þess að gefa ekki eftir en okkur tókst
að halda ró okkar og tala einum rómi
út á við. En starfsemin hélt áfram og
jókst svolítið. Í hvert sinn sem fjallað
var um kynferðisofbeldi í fjölmiðlum
kom gusa af málum til okkar. En það
var sjaldan sem þessi mál voru til um-
ræðu í fjölmiðlum.“
Sorgartónninn sleginn
Í von um að rjúfa þögnina reyndu
Stígamótakonur alltaf að vera með
einhverjar aðgerðir í kringum 8. mars.
Ári eftir stofnun Stígamóta klæddu
þær og skjólstæðingar þeirra sig í
kufla með skýlu fyrir andlitinu og
gengu milli stofnana með kransa úr
kreppappír með rósum. Þær gengu
til lögreglu, rannsóknarlögreglu, hér-
aðsdóms og Hæstaréttar. „Við vorum
með gjallarhorn og lásum upp viðeig-
andi texta um leið og við afhentum
þeim kransa í minningu allra þeirra
mála sem þeir höfðu fellt niður.
Við höfðum fengið unga konu
til þess að ganga í broddi fylkingar
með trommu og hún sló sorgartón-
inn. Stemningin var mjög sérstök. Við
gengum í grafarþögn, blankalogni og
snjómuggu. Gangan var
mjög fjölmenn, sterk og
eftirminnileg.“
Í annan stað bjuggu
þær til karlamerki, jafn
mörg og karlarnir sem
voru nefndir sem ofbeldis-
menn það árið, og hengdu
upp á spýtu. Spýtuna báru
þær á herðum sér þegar
þær þræddu bæinn. „For-
seti Sameinaðs þings tók
svo á móti okkur. Við hent-
um okinu af okkur fyrir
framan hann og sögðu-
mst ekki ætla að bera það á
herðum okkar lengur.“
Borgarfulltrúinn handtekinn
Aðgerðirnar voru fleiri og þær voru af
öllum toga. Einu sinni var hún hand-
tekin. Þá sat hún í borgarstjórn og
ákvað að fara út með vinkonum sín-
um til þess að minna á Hírósíma. „Við
bjuggum til skapalón af veru sem ligg-
ur í dauða sínum, fórum á milli staða
og máluðum þessa mynd á gang-
stéttina. Svo vorum við komnar nið-
ur í Fógetagarð þegar lögreglan kom
á vaktbílnum og sá hvað við vorum
að gera. Hún þaut út úr bílnum og tók
okkur fastar.
Síðan kom babb í bátinn. Þeir voru í
vandræðum með málningardósirnar
í skottinu á bílnum mínum. Svo þeir
spurðu hvort mér væri treystandi til
þess að keyra sönnunargögnin upp á
stöð. Ég kom alveg brunandi.
Síðan vorum við látnar bíða lengi,
lengi eftir varðstjóranum. Ein okkar
þurfti að pissa og spurði hvort hún
mætti fara á klósettið. Lögreglan sagði
að það væri ekki hægt. Hún spurði af
hverju. Þá sagði hann að við gætum
skemmt einhver sönnunargögn.
Þegar við vorum loks kallaðar fyrir
varðstjórann áttaði hann sig á því að
þarna væri borgarfulltrúi. Hann varð
kindarlegur á svip og spurði hvað
við hefðum eiginlega verið að bralla.
Við gerðum grein fyrir máli okkar og
sögðumst hafa verið að minna á að
Hírósíma væri á morgun. Hann spurði
hvort við hefðum málað á veggi og við
neituðum því. Jæja, farið þið þá, sagði
hann þá. Svo kom einhver smá klausa
um það í DV þar sem sagði að borgar-
fulltrúi hefði verið handtekinn.“
Kölluð á teppið
En hún horfir sátt um öxl. „Ég gerði
eins mikið og ég gat. Ég hefði ekki ráð-
ið við meira, enda er þetta ekki eins
manns barátta. Enda breytti ég ekki
neinu heldur allar þessar konur sem
tóku þátt í þessari baráttu.
Enn er margt sem betur mætti fara.
Konur eru of kurteisar. Langlundar-
geðið er of mikið. Það vantar meiri
óþolinmæði, meiri kraft og sterkari
kvennahreyfingu.
Það gengur ekki að hér sé enn sami
launamunur og þegar ég var kölluð á
teppið hjá forseta ASÍ á 9. áratug síð-
ustu aldar og spurð hvort ég ætlaði að
eyðileggja verkalýðshreyfinguna með
samtökum kvenna á vinnumarkaði.
Misréttið fylgir okkur alla leið í gröf-
ina. Ég fæ enn lægri laun en maðurinn
minn en nú í formi lífeyrisgreiðslna.
Það er gjörsamlega óþolandi.“
Samrýnd hjón
Hún hefur ekki fyrr sleppt orðinu en
hann gengur inn úr dyrunum, Ólafur
Thorlacius lyfjafræðingur. Þau kynnt-
ust forðum daga í Þjóðleikhúskjallar-
anum á gamlárskvöld. Skömmu síðar
gengu þau Fjallabaksleið með kunn-
ingjum sínum og hafa verið saman
síðan. „Hann er alveg einstakur. Þol-
inmóður fram úr hófi. Ég er sérstak-
lega heppin. Mikil gæfumanneskja.“
Ólafur sest við hlið konu sinnar.
Í gegnum tíðina hafa þau stundum
tekist á, eins og gengur, en það hefur
alltaf jafnað sig. „Í dag erum við góð-
ir vinir og styðjum hvort annað, eins
og við höfum alltaf gert. Mér finnst ég
eiga meiri félaga í honum nú þegar við
erum alltaf saman og lífið er orðið ró-
legra,“ segir hún og viðurkennir að
hún eigi það samt til að argast svolítið í
honum. „Aðallega vegna þess að hann
getur verið svolítill rati með fötin sín.
Það er helsti ásteytingarsteinninn.“
Ólafur grípur orðið og segir að það
sé gott þegar það sé ekki meira en það.
„Ég hef aldrei komist upp á lag með að
vita hve mikið ég á af skyrtum og peys-
um. Ég vil alltaf vera í sömu fötunum.
Mér finnst það best,“ segir hann og
hlær.
Guðrún horfir hlýlega til hans og
segir að hann hafi staðið þétt við bakið
á henni öll þessi ár. Þeir séu ófáir kaffi-
bollarnir sem hann hafi þvegið í kosn-
ingamiðstöðinni á sínum tíma. Hann
hafi skúrað gólf, smíðað kröfuspjöld
og gert það sem þurfti að gera.
Þau stóðu í þessu saman. Þetta var
þeirra barátta. n
Samherjar Guðrún og Ólafur kynntust í
Þjóðleikhúskjallaranum forðum daga og
hafa staðið saman í gegnum súrt og sætt.
Fagna fálkaorðunni Guðrún var sæmd riddarakrossi fyrir framlag sitt til réttindabaráttu. Hér fagna þau hjónin.
Fann frelsið Ekkert færði
Guðrúnu eins mikla frelsis-
tilfinningu og aktívisminn. Í
gegnum hann tókst henni að
brjótast úr viðjum fortíðar og
njóta lífsins. Mynd Sigtryggur Ari
„Hann er
einstakur.
Þolinmóður fram
úr hófi. Ég er sér-
staklega heppin.
„Ég var búin að hlakka svo
mikið til og hann var svo fal-
legt barn. Síðan gerðist þetta af því
að læknirinn var haugafullur.