Dagblaðið Vísir - DV - 15.04.2014, Blaðsíða 26

Páskablað 15.–22. apríl 201426 Fréttir Erlent
Þ
eir leggja sig daglega í lífs-
hættu til þess að við fáum
að vita sannleikann um það
sem raunverulega gerist. Þeir
vinna oft við ömurlegar að-
stæður og stórhættulegar og á hverju
ári fellur fjöldi þeirra í valinn, eða er
hnepptur í fangelsi. Við erum að tala
um blaða- og fréttamenn í fremstu
víglínu, sem fórna sér fyrir sannleik-
ann. Stríðsfréttaritara.
Við sjáum þá á CNN, Al-Jazeera,
BBC og öðrum álíka stöðvum. Þeir
færa okkur fréttir frá Bagdad, Kabúl,
Kiev, Homs og Aleppo, skuggalegum
svæðum í Afríku, Asíu og S-Ameríku.
Oftar en ekki eru þeir með hjálm á
höfðinu og íklæddir skotheldu vesti,
merktu PRESS. Skotin þjóta hjá og
sprengjur springa í nágrenninu.
Adrenalínið flæðir um líkamann.
Yfir 1.000 myrtir frá 1992
Það er kannski flott og spennandi að
vera blaðamaður í fremstu víglínu,
en það hefur líka ýmsar skuggahlið-
ar í för með sér. Nær daglega verða
blaðamenn fyrir barðinu á yfirvöld-
um, þeir eru líka myrtir og eða fang-
elsaðir. Samkvæmt vefsíðunni CPJ.
org, sem berst fyrir vernd blaða-
manna og framgangi frjálsrar fjölmið-
lunar hafa 14 blaðamenn verið myrtir
það sem af er þessu ári. Frá árinu 1992
hafa yfir 1.000 blaða- og fréttamenn
verið myrtir við störf sín. Um þess-
ar mundir eru einnig yfir 200 blaða-
menn sem sitja í fangelsum víða um
heim, flestir í Tyrklandi, eða um 40,
og Íran, 35 talsins. Þetta er því í raun
stórhættuleg starfsgrein. Flestir þeirra
sem hafa verið myrtir eða sitja í fang-
elsi eru karlmenn, en það er þó ekki
algilt og í greininni sem hér fer á eftir
verður meðal annars fjallað um örlög
eins frægasta blaðamanns Rússlands,
hún hét Anna Politkovskaja og fannst
myrt í stigaganginum að íbúð sinni í
Moskvu í október 2006.
Fyrsta fjölmiðlastríðið
á Krímskaga
Ekki ætti að hafa farið framhjá nein-
um að nú ríkir gríðarlega ólga og
stríðsástand í Úkraínu og hefur ver-
ið svo vikum skiptir. Rússar hafa inn-
limað Krímskaga, sem einu sinni
tilheyrði Sovétríkjunum, og í austur-
hluta landsins er mikil spenna, þar
sem rússneskir íbúar krefjast sjálf-
stæðis. Augu heimspressunnar hafa
því undanfarið verið á Úkraínu og
Krímskaga, en þar fór einmitt fyrsta
fjölmiðlastríðið fram á árunum 1853–
1856, þegar Rússar glímdu við banda-
lag Breta, Frakka og Tyrkja um yfirráð
á skaganum og í Kákasus-héruðun-
um. Í því stríði voru fyrstu stríðsljós-
myndirnar teknar.
100 ár frá 1914
Síðan þá hafa fjölmiðlar og stríð
bundist ævarandi böndum og um leið
og átök eða stríð hefjast, flykkjast fjöl-
miðlar á staðinn. Þess er nú til dæm-
is minnst að hundrað ár eru liðin frá
upphafi fyrri heimsstyrjaldar, þar sem
eiturgas, skotgrafir og fjöldaslátrun á
vígvellinum voru helstu kennimerk-
in. Í aðdraganda styrjaldarinnar áttu
fjölmiðlar stóran þátt í að skapa þá
spennu, sem síðar leystist úr læðingi.
Í einu frægasta skáldverki 20. aldar,
Veröld sem var, lýsir rithöfundurinn
Stefan Zweig fjölmiðlaumræðunni
í aðdraganda þessa stríðs sem talið
er að hafi kostað um 30 milljón-
ir manna lífið. Hér ræðir Zweig eft-
irköst morðsins á ríkiserfingja Aust-
urríkis, Franz Ferdinand, í Sarajevó
(Bosníu) lok júní árið 1914, en sá at-
burður er talinn hafa verið neistinn
sem kveikti bálið í Evrópu: „Um það
bil viku seinna fóru blöðin að láta all-
dólgslega og voru samstilltari í því en
svo, að það gæti verið einskær tilvilj-
un […] maður gat ekki varist þeirri til-
hugsun að með áróðri þessum væri
verið að undirbúa einhverjar póli-
tískar aðgerðir, en engum datt í hug
stríð.“ Síðar segir Zweig frá sam-
tali sínu við gamlan vínbónda, sem
fullvissaði hann um að sumarið 1914
yrði mjög gott: „Ef tíðin helst svona,
þá verður vínuppskeran með allra
bezta móti. Þetta sumar verður lengi í
minnum haft,“ á bóndinn að hafa sagt
við Zweig. Bóndinn reyndist kannski
sannspár, en það var ekki vegna vín-
uppskerunnar. Í þessu samhengi má
einnig nefna að hinn frægi banda-
ríski rithöfundur Ernest Hemingway
skrifaði bókina „ Vopnin kvödd“ (A
Farewell to Arms) um reynslu sína í
fyrri heimsstyrjöld sem sjúkraliði á
vígstöðvunum á Ítalíu.
Frægar myndir frá Normandí
Í síðari heimsstyrjöld léku fjölmiðlar
enn stærra hlutverk og fjöldi blaða- og
fréttamanna var við störf á átakasvæð-
unum, sem teygðu sig um alla heims-
byggðina í sex ár. Margar frægustu
stríðsmyndir 20. aldar voru teknar í
þessum hrikalega hildarleik, til dæm-
is myndir ungverska ljósmyndarans
Roberts Capa frá landgöngu Banda-
manna í Normandí í Frakklandi.
Hann lést síðar þegar hann steig á
jarðsprengju í Víetnam árið 1954.
Einn frægasti fréttamaður þessara
átaka, bandaríski blaðamaðurinn
Ernie Pyle, féll á lítilli eyju í Kyrrahaf-
inu þegar Bandaríkjamenn börðust
við Japani um eyjuna Okinawa. Pyle
féll fyrir kúlum Japana.
Í Víetnamstríðinu féllu yfir 70
blaða- og fréttamenn, flestir þeirra
bandarískir. Í öllum átökum síðan
því stríði lauk hafa fréttamenn, ljós-
myndarar og myndatökumenn fall-
ið. Bandaríski herinn lærði hins
vegar ákveðna lexíu á Víetnamstríð-
inu, það er að leyfa fréttamönnum í
framtíðinni ekki að valsa um vígvöll-
inn án nokkurra afskipta. Í fyrri Flóa-
bardaga, sem braust út árið 1990 þar
sem „Bandalag hinna viljugu“ barðist
gegn Saddam Hussein var strangt eft-
irlit með fréttamönnum og þeir voru
allan tímann með hersveitunum, en
þetta er á ensku kallað „embedded
journalism“ og var gagnrýnt mjög.
Þetta takmarkaði athafnafrelsi blaða-
mannanna mikið. Síðan þá hef-
ur þetta nánast verið reglan og gert
blaðamönnum erfitt fyrir. Má segja að
með þessu sé blaðamönnum haldið
í eins konar herkví annars stríðsaðil-
ans.
Gagnrýnandi Pútíns
Ljóst er að blaða- og fréttamenn
leggja sig í gríðarlega hættu við störf
sín á átakasvæðum, eða við umfjöllun
um önnur mál, sem til dæmis tengj-
ast málum á borð við eiturlyf, spill-
ingu eða jafnvel bara stjórnmál. Eitt
besta dæmið um blaðamann sem
fékk að gjalda fyrir með lífi sínu að
hafa afhjúpað spillingu og grimmdar-
verk er rússneska blaðakonan Anna
Politkovskaja, sem nefnd var hér lítil-
lega fyrr í greininni. Hún fannst skot-
in til bana í stigagangi að íbúð sinni í
Moskvu á haustdögum árið 2006. Sex
árum síðar, 2102, var svo loksins fyrr-
verandi lögreglumaður fundinn sekur
um morðið og dæmdur til ellefu ára
vistar í refsibúðum.
Anna var mikil baráttukona fyrir
mannréttindum og harður gagnrýn-
andi stjórnar og stefnu Vladi mírs
Pútín, forseta Rússlands. Í bók sinni
Rússland Pútíns fór hún til dæm-
is hörðum orðum um framferði rúss-
neska hersins í átökunum í Tsjetsjeníu,
þar sem hryllileg mannréttindabrot
voru framin. En hún gagnrýndi líka
meðferð rússneska hersins á sínum
eigin hermönnum, þar sem gegndar-
laust ofbeldi viðgengst.
Wikileaks-myndbandið
Annað frægt dæmi er morðið á banda-
rískum blaðamanni, William Stewart,
árið 1979 í borgarastyrjöldinni í Nik-
aragva, þar sem skæruliðar Sandinista
börðust gegn spilltum einræðisherra,
Anastiosio Somosa, sem Bandaríkja-
menn studdu dyggilega. Liðsmenn
þjóðvarðliðs Somosa myrtu Stewart
um miðjan dag á götu úti. Í kjölfar-
ið drógu Bandaríkjamenn mjög úr
stuðningi sínum við Somosa, sem var
hrakinn frá völdum síðar þetta ár.
Þá vakti það einnig gríðarlega
athygli þegar Kastljós Ríkisútvarpsins
afhjúpaði morð bandarískrar áhafnar
Apache-árásarþyrlu á fjölda óbreyttra
borgara og tveggja starfsmanna
Reuters-fréttastofunnar í Bagdad
árið 2007. Flugmenn þyrlunnar töldu
ljósmyndavél annars starfsmanna
Reuters vera eldflaugavörpu og réð-
ust á hópinn, með ógurlegum vopn-
um þyrlunnar. Meðal annars létust
tvö börn í þessari árás. Reuters hafði
án árangurs reynt að fá myndskeiðið
afhent, en bandarísk yfirvöld neituðu.
Það var gert opinbert af Wikileaks-síð-
unni, sem Ástralinn Julian Assange er
á bak við. Einnig tengist íslenski blaða-
maðurinn Kristinn Hrafnsson þessu,
sem einn nánasti aðstoðarmaður
Assange. Tugir blaða- og fréttamanna
féllu í átökunum í Írak, sem hófust
með innrás Bandaríkjanna árið 2003
og hægt er að kalla „seinni Flóabar-
daga.“ Að þremur árum liðnum, árið
2006, höfðu fallið fleiri blaðamenn í
Írak, en í Víetnamstríðinu.
Myrtur í Mogadishu
Morðið á bresk-sænska blaðamann-
inum Martin Adler í Sómalíu vakti
einnig mikla athygli og var meðal
annars heimildamyndin War Report-
er gerð um það mál og er hana að
finna Vimeo-vefsíðunni. Martin vann
fyrir sænska Aftonbladet og hafði
gríðarlega reynslu af því að vinna á
átakasvæðum og í myndinni koma
fram orð sem lýsa má sem hans
einkunnarorðum: „Ég þarf að fara á
staði þar sem enginn hefur farið og ég
þarf að tala við fólk sem enginn annar
hefur talað við.“
Sumarið 2006 var hann staddur
Gunnar Hólmsteinn
Ársælsson
Nýjasta tilfellið Anja Niedringhaus, heimsþekktur ljósmyndari fyrir Associated Press,
var skotin til bana þann 4. apríl síðastiliðinn af afgönskum lögreglumanni. Samstarfsfélagi
hennar særðist. Anja hafði meðal annars starfað í Kúveit, Írak, á Gaza-ströndinni og í Líbíu.
Hún var 48 ára þegar hún lést. MYNd ReuteRs
Dauðfsöll
fréttamanna
Fjöldi fréttamanna og starfsmanna
fjölmiðla sem látist hafa á árunum
2003–2013
2003: 58
2004: 87
2005: 62
2006: 103
2007: 112
2008: 69
2009: 100
2010: 78
2011: 86
2012: 106
2013: 99
Heimild: CPJ.org
Í fremstu vÍglÍnu
n Fjöldi blaða- og fréttamanna lætur árlega lífið n Eru einnig fangelsaðir n Sýrland hættulegast
Valdið gegn sannleikanum
Grísk blaðakona fær að finna til
valdsins í mótmælum í Aþenu. Á
hverju ári látast tugir blaða- og
fréttamanna við störf sín eða eru
hnepptir í fangelsi.