Dagblaðið Vísir - DV - 13.06.2014, Blaðsíða 52

Helgarblað 13.–16. júní 201452 Menning
Landslagið er að breytast
n Yfirlitsgrein um leikárið sem er að líða n Íslenskt leikhús á tímamótum n Mikill listamannaauður
Í
slenskt leikhús stendur á tíma-
mótum eftir leikárið 2013–2014,
landslagið hefur breyst, ný kyn-
slóð sviðslistamanna er smám
saman að ryðja sér til rúms, kyn-
slóð sem hefur aðrar hugmyndir
um leikhúsið en þær kynslóðir sem
byggðu upp íslenskt atvinnuleikhús
upp úr miðri síðustu öld. Nýr leik-
hússtjóri hefur tekið við í Borgar-
leikhúsinu, nýr þjóðleikhússtjóri
verður ráðinn seinna á árinu og
heyrst hefur að þjóðleikhúsráð hafi
það á stefnuskrá sinni að sá sem
hljóti hnossið verði helst ekki eldri
en fertugur. Leikfélag Akureyrar er
enn eina ferðina komið í kreppu,
þrátt fyrir listræna velgengni í vet-
ur, og ekki útséð hvort starfsemi
þess haldi sjálfstæði sínu gagn-
vart sameiningartilburðum menn-
ingarhússins Hofs.

Meginstraumur og jaðar
Það er ljóst að stóru leikhúsin tvö í
Reykjavík byggja enn starfsemi sína
á hefðbundu verkefnavali, þar sem
reynt er að koma til móts við allar
tegundir af áhorfendum og höfða
til sem flestra, enda liggur mikið við
þar sem reksturinn byggist ekki að-
eins á fjárframlögum frá ríki og borg,
heldur að helmingi til á sjálfsafla-
fé sem fæst helst með kortasölu og
æ meiri markaðssetningu og kynn-
ingu. Íslenskt leikhús er nefnilega
eins og leikhús víðast hvar annars
staðar að því leyti að það skiptist í
það sem kalla má meginstraums- og
jaðarleikhús. Í meginstraumsleik-
húsinu (eða almannaleikhúsinu)
er uppskriftin oftast sú sama þótt
skammtarnir í innihaldsefnunum
séu misstórir. Jaðarleikhúsið, sem
jafnvel hefur teygt anga sína inn í
stofnanir, býður þó oftar upp á leik-
sýningar sem fara nýjar og óhefð-
bundnar leiðir og krefjast meira af
áhorfandanum.
Sama uppskriftin
Í almannaleikhúsinu þarf uppskrift-
in að vera rétt, svo áhorfendum líki
mismunandi bragðið af réttunum.
Það er svosem sama innihaldið í
uppskrift leikhúsanna ár eftir ár;
eitt nýtt íslenskt leikrit á litlu sviði,
stundum eitt á stóru sviði, eitt erlent
leikrit sem hefur slegið í gegn og er
öruggt að veðja á, einn erlendur
söngleikur, ein stór barna- og fjöl-
skylduleiksýning og eitt eða fleiri sí-
gild verk í nýjum uppsetningum. Og
svo er það blessaður jaðarinn, það
sem áður hét frjáls leikhópur og síð-
ar meir sjálfstætt leikhús en hefur í
æ ríkara mæli á undanförnum árum
efnt til samstarfs við stóru leikhúsin
og leitað skjóls hjá þeim, ekki aðeins
vegna heimilis- og aðstöðuleysis,
heldur fyrst og fremst vegna þess að
opinberir styrkir nægja þeim ekki til
framleiðslu sýninga sinna. Að sjálf-
sögðu og sem betur fer eru ekki allir
jaðarhópar undir verndarvæng eða
í samstarfi við stofnanir og halda
þar með sjálfstæði og sérstöðu
sinni. Tjarnarbíó hefur á undan-
förnum árum orðið samastaður og
athvarf leikhópanna og rúmar allar
tegundir af sviðslistamönnum. Hús-
ið hefur tekið algerum stakkaskipt-
um eftir að nýr leikhússtjóri tók þar
við rekstrinum og er að verða einn
skemmtilegasti samkomustað-
ur í miðbænum fyrir allar tegundir
listamanna.

Sígild erlend verk
Borgarleikhúsið hefur vinninginn af
stofnunum tveimur þegar kemur að
fjölbreytileika á leikárinu og fjölda
uppsetninga. Þannig setti leikhúsið
upp þrjú sígild verk þar sem vand-
að var til verka og trommað upp
með frumlegar og pólitískt beittar
túlkanir á gömlum textum eins og í
Jeppa á Fjalli í nýrri og róttækri þýð-
ingu og leikgerð, svo ekki sé minnst
á afar umdeilda en áhrifamikla
uppsetningu á Húsi Bernörðu Alba
en þar skipti höfuðmáli nýr lestur og
leikgerð leikstjórans á verki Lorca.
Mörgum menningarvitanum rann
kalt vatn milli skinns og hörunds
við þessar aðfarir, svona má mað-
ur ekki gera við verk höfunda! En
má ég minna á að þetta er alsiða
og hefur verið um árabil hjá öllum
vel þenkjandi og skapandi leikstjór-
um, að taka sígild verk nýjum tök-
um og afbyggja þau að eigin vild,
að því tilskildu að höfundarréttur
sé fallinn úr gildi. Þjóðleikhúsið var
ekki jafn heppið í vali sínu á forn-
gríska gamanleiknum Þingkonurn-
ar sem fór hálfgerða erindisleysu
á stóra sviði þess og fataðist flugið
þrátt fyrir góðan ásetning leikstjór-
ans. En leikhúsið sótti allhressilega
í sig veðrið þegar líða tók á leikárið,
afmælisuppsetning þess á Eldraun-
inni var meistaraleg túlkun sam-
stillts leikhóps, einföld en sterk í lát-
leysi sínu þar sem texti Millers og
innihald verksins nutu sín til fulls.
Íslenska deildin
Íslensk leikritun er sérkapítuli og
alltaf til umræðu og á að vera það.
Aldrei fleiri íslensk verk hafa ver-
ið á fjölunum og í vetur halda sum-
ir fram, mikil gróska í skrifum fyr-
ir leiksvið og nýir höfundar spretta
fram eins og Tyrfingur Tyrfingsson
sem er yngstur þeirra þegar kemur
að frumsömdum verkum og einn af
fáum sem hefur eingöngu lagt leik-
ritun fyrir sig. Bláskjár Tyrfings var
galsafengin og geggjuð ádeila á ís-
lenskt samfélag og þjóðarsál og sló
nýjan takt sem margir binda miklar
vonir við. Lilja Sigurðardóttir átti líka
eftirminnilega og alvöru innkomu
á leikárinu með Stóru börnunum í
Tjarnarbíói en hún hefur áður skrif-
að glæpasögur. Viðfangsefnið, þörf-
in fyrir að verða aftur að kornabarni
til að öðlast fullkomna ást þó meira
í ætt við sálfræðilegt raunsæi en
absúrdismatilhneigingar Tyrfings.
Af höfundum sem þegar hafa mark-
að spor í íslenska leikritunarsögu
verður ekki komist hjá að nefna
Hrafnhildi Hagalín en Leikfélag Ak-
ureyrar sýndi verk hennar Sek sem
telja verður eitt af merkilegri leikrit-
um leikársins, ekki síst fyrir skáld-
skapinn og formtilraunina sem þar
er gerð við að segja sögu af skelfileg-
um atburðum úr fortíð.
Ekki veðjað á reynslulitla
Það sem er þó mest áberandi við
nýja íslenska leikritun á leikárinu
er að margir höfundanna eru með
langa reynslu af öðrum skáldskap
og skrifum, aðallega í formi skáld-
sagna og ljóða eins og Bragi Ólafs-
son, Auður Ava Ólafsdóttir og Krist-
ín Marja Baldursdóttir sem var
reyndar eini nýgræðingurinn. Það
er svosem ekkert skrítið við það að
leikhúsin veðji á höfunda sem hafa
þegar slegið í gegn á bókamarkaði
og áunnið sér nafn ekki aðeins hér-
lendis heldur erlendis líka. Það gild-
ir þó helst um Auði Övu og Kristínu
Marju en Bragi hefur meiri reynslu
af skrifum fyrir leiksvið en þær. Það
verður þó að segjast eins og er að
leikhúsið mætti alveg veðja oftar á
höfunda sem ekki hafa sannað sig á
markaðstorgi bókmenntanna áður
en þeim er gefinn séns að spreyta
sig á leiksviðinu. Enn vantar okkur
hið margumtalaða tilrauna- og æf-
ingasvið, þar sem „leikskáldin“ og
ekki síst hið „listræna“ leikhús, sem
ekki endilega er ætlað sama fólk-
inu og kaupir aðgangskort að hlað-
borðinu, fær að dafna og njóta sín.
Eins er spurning hvort ekki væri
hyggilegra og vænlegra til árangurs
að velja höfunda sem hússkáld til
dæmis í Borgarleikhúsinu sem hafa
Hlín Agnarsdóttir
ritstjorn@dv.is
„Ný kynslóð sviðs-
listamanna er
smám saman að ryðja sér
til rúms, kynslóð sem hef-
ur aðrar hugmyndir um
leikhúsið en þær kynslóðir
sem byggðu upp íslenskt
atvinnuleikhús upp úr
miðri síðustu öld.
Hús Bernhörðu Alba „Mörgum
menningarvitanum rann kalt vatn
milli skinns og hörunds við þessar
aðfarir, svona má maður ekki gera
við verk höfunda! En má ég minna
á að þetta er alsiða og hefur verið
um árabil hjá öllum vel þenkjandi
og skapandi leikstjórum, að taka
sígild verk nýjum tökum og afbyggja
þau að eigin vild, að því tilskildu að
höfundarréttur sé fallinn úr gildi.“
Mynd GrÍMur BjArnASon /BorGArlEikHúSið
Óperan ragnheiður „Sú „leikgerð“ sem sló í gegn á leikárinu og kemst næst því að
vera talin sjálfstætt listaverk var librettó Friðriks Erlingssonar við óperuna Ragnheiði eftir
Gunnar Þórðarson.“ Mynd GÍSli EGill HrAfnSSon
Falskur fugl
vinnur erlend
verðlaun
Íslenska kvikmyndin Falskur fugl
hlaut aðalverðlaun bandarísku
kvikmyndahátíðarinnar Light-
house Film Festival sem fram
fór í Jersey í Bandaríkjunum
um seinustu helgi. Á hátíðinni
var myndinni lýst sem ákafri og
vandasamri mynd sem væri fal-
lega kvikmynduð.
Leikstjóri myndarinnar er Þór
Ómar Jónsson og var hann við-
staddur hátíðina. Hann var afar
ánægður með árangurinn. „Ég er
bæði uppi með mér og spenntur
að hafa hlotið þessi verðlaun. Ég
valdi Lighthouse-kvikmyndahá-
tíðina til að sýna myndina mína
vegna þess að mér var sagt að
hún væri hágæða hátíð og sjá-
ið hvað gerist,“ sagði Þór eftir að
hafa hlotið verðlaunin.
127 ára dúó
Þeir KK og Maggi Eiríks eru
með tónleika á Café Rosenberg
á laugardaginn. Í fréttatilkynn-
ingu frá tvímenningunum segir
að „saman hafi þeir náð 127 ára
aldri á þessu ári og að þessir tveir
þungaviktarmenn vegi saman á
þriðja hundrað kíló.“ KK og Maggi
hafa spilað saman um langt skeið
og gefið út fjölmargar plötur.
Segja má að þeir séu eitt ást-
sælasta dúa sem sést hefur hér á
landi í seinni tíð. Í tilkynningunni
segir að á tónleikana séu allir vel-
komnir: „Konur og karlar, stelpur
og strákar, streitarar og gayarar,
heiðingjar og heittrúaðir í öllum
regnbogans litum.“ Tónleikarn-
ir hefjast klukkan 22.00 og er að-
gangseyrir 2.000 krónur.
Ró Ró á
Seyðisfirði
Klukkan 16.00 17. júní verður
opnuð sýningin Ró Ró í Skaftfelli
á Seyðisfirði. Þar sýna myndlist-
armenn verk sín sem eiga í virk-
um tengslum við Seyðisfjörð en
sýningin teygir anga sína út fyrir
sýningarsali Skaftfells og víða um
bæinn. Á meðal listamanna sem
eiga verk á sýningunni má nefna
Dieter og Björn Roth, Pétur Krist-
jánsson og Garðar Eymundsson.
Af erlendum listamönnum má til
dæmis nefna Juliu Martin, Lin-
us Lohmann og Roman Signer.
Titill sýningarinnar er vísun í þá
kyrrð og það einfalda líf sem er
listamönnum oft mikilvægt til að
takast á við verk sín. Það finnst í
miklum mæli á Seyðisfirði.