Dagblaðið Vísir - DV - 29.08.2014, Side 36

Helgarblað 29. ágúst–1. september 201436 Neytendur
Byltingin gegn
matarsóun hafin
n Áætla má að 30–50% matvæla endi í ruslinu n Sóun Íslendinga verður kortlögð
Þ
etta verður bylting, hún er að
gerast á Norðurlöndunum
og í Evrópu og við erum
komin á þessa bylgju. Þetta
er allt að gerast núna,“ segir
Rannveig Magnúsdóttir, verkefnis-
stjóri hjá Landvernd sem í félagi við
Kvenfélagasamband Íslands og Vak-
andi munu halda fjölskylduhátíð-
ina Saman gegn matarsóun í Hörpu
þann 6. september næstkomandi.
Þema hátíðarinnar verður matarsóun
og leiðir til að koma í veg fyrir hana,
allt frá framleiðanda til neytanda. Há-
tíðin er liður í stærra verkefni sem
marka mun upphafið að byltingu í
baráttunni gegn sóun matvæla hér á
landi. Sú bylgja er hafin víða í Evrópu
en ætla má að þriðjungur og allt upp
í helming matvæla sem framleidd eru
endi í ruslinu hér á landi miðað við
tölur erlendis. Betri nýting matvæla
hefur gríðarleg fjárhags-, umhverfis-
og samfélagsleg áhrif.
Afgangar fá nýtt líf
Rannveig segir að hátíðin í Hörpu sé
tilkomin eftir að Landvernd, Kvenfé-
lagasamband Íslands og Vakandi í fé-
lagi við norræn félög sóttu um styrk
til Norrænu ráðherranefndarinnar í
byrjun árs. Eftir að viðburður dönsku
baráttukonunnar Selenu Juul, United
Against Food Waste, sló í gegn í Dan-
mörku í fyrra var ákveðið á Norður-
löndunum að búa til sambærilega
viðburði undir yfirskriftinni United
Against Food Waste – Nordic í sum-
ar og haust. Juul mun einmitt, ásamt
hinum breska Tristram Stuart, halda
fyrirlestur á hátíðinni í Hörpu. „Við
erum að reyna að fá sem flesta að
borðinu og þarna koma saman allir
hlekkir fæðukeðjunnar, ef svo má
segja. Við höfum boðið fyrirtækjum,
sem hafa eitthvað með þetta að segja,
að vera með kynningu og bás til að
kynna sínar hugmyndir og aðgerðir.“
Borgarstjórinn, Dagur B. Eggertsson,
mun opna hátíðina sem verður að
sögn Rannveigar mikil fjölskyldu-
hátíð. Boðið verður upp á fyrirlestra,
uppákomur, kynningar auk þess sem
Kolabrautin mun malla ókeypis súpu
fyrir gesti úr hráefni sem annars hefði
verið urðað, úr grænmetisafgöngum
frá Sölufélagi garðyrkjumanna. Þá
verður kynning á námskeiðum sem
haldin verða síðar og ætlað er að
kenna fólki að elda úr afgöngum. „Oft
veit fólk ekki hvað það getur gert og
þorir kannski ekki að prófa sig áfram,“
segir Rannveig.
Fyrsti liðurinn í stóru verkefni
„Við sóttum um styrkinn og höldum
utan um allt verkefnið sem heitir Zero
Waste og er mikið stærra. Þessi hátíð
í Hörpu er aðeins einn viðburður af
mörgum. Við ætlum að gera heim-
ildamynd um matarsóun, gefa út bók,
halda námskeið, standa fyrir viðburð-
um meðal annars í sjónvarpi þar sem
við munum „ráðast inn á fólk“ og
kíkja í ísskápana hjá því. Þetta er fyrsti
liðurinn í þessu stóra verkefni sem
við fengum styrk fyrir.“
Rannveig segir að þau langi líka að
láta framleiða segla með tíu heilræð-
um á borð við Geðorðin 10 sem prýða
marga ísskápana hér á landi. Þar verð-
ur að finna góð ráð fyrir íslensk heim-
ili um hvernig þau geti tekið þátt, lagt
sitt af mörkum og notið góðs af því að
sóa ekki matvælum. Eitt heilræði er
til dæmis að fræða fólk í dagsetning-
um. Best fyrir og síðasti neysludag-
ur er ekki það sama. „Þótt mjólkin sé
best fyrir í dag þá er hún ekki mygluð
á morgun. Þurrvörur, pasta og annað
slíkt, endast miklu, miklu lengur en
dagsetningarnar segja til um.“ Annað
heilræði er svokallað „fyrst inn–fyrst
út“-reglan. „Ef þú setur nýju vörurn-
ar alltaf aftast í skápana, þá notar þú
eldri vörurnar fyrr.“ Síðan er að vekja
athygli fólks á því, í samstarfi við
hjálparstofnanir að þær taki við öll-
um mat. Rannveig segir að fólk átti
sig kannski ekki á því að afganga úr
fermingarveislum, brúðkaupum eða
erfidrykkjum má fara með til stofn-
ana á borð við Samhjálp og þar nýtast
þeir fólki sem á ekki fyrir mat.
Sóunin á Íslandi kortlögð
DV hefur áður fjallað um baráttuna
gegn sóun matvæla og þá rætt við
Rakel Garðarsdóttur, framkvæmda-
stýru Vesturports, sem stofnaði
Vakandi. Henni ofbauð sóunin og
strengdi meðal annars það áramóta-
heit að taka á málunum á sínum
tíma. Nú er verulegur skriður kom-
inn á málin. Samkvæmt erlendum
tölum er áætlað að þriðjungur allra
framleiddra matvæla endi í ruslinu.
Talið er að Íslendingar hendi mat fyr-
ir um þrjá milljarða á ári, eða sem
nemur 240 þúsund krónum á hverja
fjölskyldu. Þó að engar opinberar
tölur séu til um hlutfallið sem end-
ar í ruslinu hér þá segir Rannveig
að engin ástæða sé til að ætla að við
stöndum okkur nokkuð betur en aðr-
ar þjóðir. „Í Bandaríkjunum er talið
að hlutfallið sé allt að 50 prósent-
um og ég væri ekkert hissa á því þó
þetta væri á bilinu 30–50 prósent hér
á landi.“
Stefnt er á að kortleggja sóun Ís-
lendinga í verkefninu. „Það er í bígerð
að fá tölur yfir sóun með vísindalegri
rannsókn þar sem tekið verður þver-
snið af þjóðfélaginu. En við erum
ekki að einbeita okkur aðeins að
neytendum. Við erum að taka þetta
frá akrinum í gegnum framleiðsl-
una, milliliðina – á borð við verslan-
ir og veitingastaði – neytandann og
svo endastöð. Það væri of auðvelt að
skella sökinni á neytendur. Vandinn
liggur ekkert bara þar. Það þarf í raun-
inni að tækla þetta á öllum vígstöðv-
um. Til þess þarf víðtækt samstarf,“
segir Rannveig.
„Þetta er vonandi bylting til að fá
fólk til að hugsa um þetta.“ n
Sigurður Mikael Jónsson
mikael@dv.is
Sækir sér matvæli í ruslagáma DV fjallaði í desember síðastliðnum um hina sviss-
nesku Estelle Divorne, sem búsett er hér á landi. Hún stundar það að að fara í gáma við
matvöruverslanir og ná þar í mat sem hefur verið hent. Gerir það af einskærri hugsjón.
Gámar fullir af góðgæti Svona er umlits
í mörgum gámum við matvöruverslanir hér á
landi. Ósköpin öll, mörg tonn, af matvælum
enda í ruslinu.
„ Í Bandaríkjunum er
talið að hlutfallið
sé allt að 50 prósentum
og ég væri ekkert hissa á
því þó þetta væri á bil-
inu 30–50 prósent hér á
landi.
Heilræði gegn
matarsóun
n Treystu skynfærunum – ekki dag-
setningum frá framleiðanda.
n Ekki láta freistast af magntilboðum.
n Kláraðu allt úr skápunum áður en
þú kaupir meira.
n Elskaðu afganga og notaðu frystinn.
n Gerðu plan áður en farið er að versla.
n Pantaðu minni skammta af mat á
veitingastöðum.
n Mundu regluna „fyrst inn–fyrst út“
þegar raðað er í skápa.
n Notaðu minni matardiska og
skammtaðu þér ekki of mikið.
n Ekki fara svöng/svangur út í búð.
n Gefðu afgangsmat til góðgerðasam-
taka.
Áhrif matarsóunar eru ekki aðeins mæld í
peningum. Umhverfisáhrif eru einnig
umtalsverð þegar allt er talið til
samkvæmt upplýsingum frá
Umhverfisstofnun Sameinuðu
þjóðanna. Matarsóun leiðir til
aukinnar notkunar mengandi
áburðar og skordýraeiturs, elds-
neytis til flutninga auk þess sem
rotnandi matvæli leysa metan úr
læðingi – þótt víða sé farið að beisla það
til orkunotkunar þá er það mjög skaðleg
gróðurhúsagastegund í landfyllingum og
á stóran þátt í hnattrænni hlýnun.
Það er sláandi tölfræði til yfir sóun
matvæla í heiminum þar sem árlega fara
um 1,3 milljarðar tonna af matvælum
til spillis. Árlega sóa íbúar vestrænna
velmegunarlanda nærri jafnmiklum mat
(220 milljónum tonna) og samsvarar
matvælaframleiðslu Afríkuríkja
sunnan Sahara-eyðimerkurinnar
(230 milljónir tonna).
Í Bandaríkjunum eru mat-
vælin sem fara í súginn metin
á rúmlega 48 milljarða dala,
rúmlega 5,5 þúsund milljarða
íslenskra króna. Þar að auki er
áætlað að helmingur þess vatns
sem notaður er til að framleiða þessa
fæðu fari til spillis.
Í Bretlandi er áætlað að 6,7 milljónir
tonna af matvælum fari til spillis á
ári. Það þýðir að þriðjungs allra þeirra
matvæla sem keypt eru þar í landi er ekki
neytt. Rannsóknir hafa sýnt að bjarga
megi rúmlega 60 prósentum þessa magns
með skynsamlegri neyslu og stýringu.
Milljarður tonna í súginn
Sóun á við framleiðslu Afríkuríkja
Matarleifar
á boðstólum
Hér má sjá þegar
matarleifar voru
matreiddar ofan
í gesti á málþingi
í Norræna húsinu
fyrr á þessu ári.
Mynd SiGtryGGur Ari
Stórhuga í
byltingarham
Rannveig
Magnúsdóttir,
verkefnastjóri hjá
Landvernd, segir
aðstandendur
verkefnisins ætla
sér stóra hluti hér
á landi.
Mynd SiGtryGGur Ari