Dagblaðið Vísir - DV - 17.10.2008, Side 47

föstudagur 17. október 2008 47Helgarblað
Á flótta Íbúar í Leníngrad á
flótta með eigur sínar eftir að
Þjóðverjar höfðu sprengt hús
þeirra í loft upp í einni af
fjölmörgum sprengjuárásum
á borgina.
Margir frusu í hel
En Vegur lífsins yfir ísinn nægði
ekki og matarbirgðir í borginni
voru af skornum skammti. Strax
2. september 1941 var mjög hert á
brauðskömmtun og það var bara
byrjunin. Í helgreipum vetrarkuld-
anna lögðu borgarbúar sér hvað
sem var til munns; hundar borg-
arinnar og kettir hurfu fljótt, aðrir
suðu sér veggfóðurslím og skinn-
bita. Og í kuldunum varð eldsneyt-
isskorturinn enn afdrifaríkari.
Margir frusu í hel aðframkomnir af
hungri. Vetrarklæðnaður og brauð-
molar urðu gulls ígildi á svarta
markaðnum. Í verksmiðjum lifðu
menn á söltuðu vatni með kál-
blaði. Veturinn 1941-1942 var erf-
iðasti vetur þessa umsáturs. Í nóv-
ember létust 300 manns á dag og
í desember dóu 52.000 íbúa borg-
arinnar úr hungri. Tveimur mán-
uðum síðar, í febrúar 1942, urðu
73. 000 borgarbúa hungurmorða.
Sögur um mannát breiddust út og
vopnaðir verðir gættu kirkjugarða
og fjöldagrafa til að koma í veg fyr-
ir að örvinglað fólk græfi líkin upp
í leit að fæðu.
Þeir sem stöðu sinnar vegna
eða starfa höfðu greiðari aðgang að
nauðsynjum tóku að falla í valinn.
Ótal sögur eru til af verkamönn-
um í Kirov-vopnaverksmiðjunni
og læknum sjúkrahúsanna sem
hreinlega dóu úr hungri við störf
sín. Grindhoruð börn sem drógust
á sleðum sínum á leið í kirkjugarð-
ana voru dagleg sjón, ekki síður en
börn á vergangi sem misst höfðu
alla ættingja sína.
Járnagi flokksins
Meðan á umsátrinu stóð hélt
kommúnistaflokkurinn uppi
járnaga í borginni. Íbúum af þýsk-
um eða finnskum ættum var smal-
að saman á íþróttavöllum borgar-
innar. Yfirmönnum og óbreyttum
í hernum sem grunaðir voru um
linkind í garð óvinarins var refsað
grimmilega, suma tóku sérsveitir
af lífi. Og flokksmeðlimir sluppu
ekki heldur. Rétt eins og í hreins-
unum á fjórða áratugnum var
hreinsað til meðal flokksmanna
svo styrkja mætti forustuna. Ógn-
arstjórnin þurfti ekki að svara til
saka, hvorki fyrir hernaðarlegum
eða borgaralegum dómstólum.
Um þriðjung íbúanna töldu
borgaryfirvöld undirmálsfólk,
þeirra fjölmennastir voru atvinnu-
leysingjar. Skammtar þeirra af
nauðsynjum voru skornir enn frek-
ar niður og ljóst var að þeim var
ekki ætlað að lifa af. Enda litu yfir-
völd á þetta fólk sem fórnarkostn-
að, það mátti farast svo aðrir íbúar
borgarinnar lifðu af. Árið 1942 var
hálf milljón borgarbúa flutt á brott,
í ágústmánuði náði fjöldi borgar-
búa ekki milljón og í maí 1943 voru
643. 000 óbreyttir íbúar í Lenín-
grad.
En mitt í þessari eymd og ógn
reyndi fólk af fremsta megni að
lifa eðlilegu lífi. Borgarbúar komu
dúðaðir saman til tónleikahalds
og bókmenntaupplestra í ísköld-
um samkomusölum, og reyndu að
greina tal og tóna í sprengjufalli og
skotárásum á götum borgarinnar.
Sovésk gagnsókn
Stórsókn hófst 15. janúar 1944
með látlausri skothríð; 220. 000
sprengjum var varpað á þýsku
herdeildirnar á einum og hálfum
klukkutíma. Sovéskar hersveitir
réðust svo fram úr austri og sveit-
ir í Leníngrad og Oranienbaum
börðust grimmilega.
Þýsku hersveitirnar neydd-
ust til að hörfa. Í lok janúar árið
1944 voru þær komnar svo langt
frá Leníngrad að fallbyssukúlur
þeirra náðu ekki til borgarinnar.
Umsátrinu var aflétt en það hafði
staðið í tæpa 900 daga. Leníngrad
stóðst áhlaup og umsátur en fórn-
arkostnaður var hár. Að minnsta
kosti 600. 000 manns, ef til vill ein
milljón íbúa, lágu í valnum. Meira
en 60.000 þeirra höfðu fallið fyrir
Þjóðverjum, hinir fórust úr hungri
og kulda.
Í ágúst 1941 settist þýski
herinn um rússnesku
borgina Leníngrad. Í
janúar 1944, nærri 900
dögum síðar, tókst
Rauða hernum að létta
umsátrinu. Þá höfðu
meira en 600.000 íbú-
anna dáið úr sulti og
sjúkdómum.
ef tir L ars ericson WoLk e
900 dagar
í Leníngrad
Í umsátrinu einangraðist Lenín-
grad. Eina leiðin inn og út úr
borginni var yfir Ladoga-vatn.
sv
a
n
t
e
st
r
ö
m
FinnLand
Viborg
SovétrÍkin
Leníngrad Lednevo
Nýja Ladoga
Sjlisselburg
Oranienbum brúin
Kronstadt
undir stjórn öxulvelda
Þýska umsáturslínan
sovéska sóknin
Ladoga
vatn
Finnski
flói
Pétursborg kemur að sjálfsögðu mjög við sögu í rússneskum bókmenntum
og mörg helstu skáld rússa gerðu borgina að þungamiðju verka sinna. Þar
má ekki aðeins nefna ljóðskáldið Púskjin heldur líka smásagnahöfundinn
nikolæ Gogol og þó umfram allt Fjodor dostoévskí. Frægasta og áhrifa-
mesta skáldsaga hans, Glæpur og refsing, gerist í Pétursborg og segir frá
stúdentinum raskolnikov sem grípur til örþrifaráða til að leysa peninga-
vandræði sín og réttlætir glæp sinn með því að hann sé ekki bundinn af
hefðbundnum siðferðislögmálum. En hann sleppur þó ekki undan
refsingunni. auk siðferðilegra vangaveltna og stórskorinna persóna er bók-
in ógleymanleg fyrir lýsinguna á hinu þrúgandi andrúmslofti í borginni
sjálfri.
Pétursborg í
bókmenntum
rússneska tónskáldið dmitrí Shostakovítsj (1906 –1975) þótti bæði
auðmjúkur liðsmaður ógnarstjórnar Stalíns og skarpskyggn gagnrýnandi
einræðisins. Þekktasta verk hans, sjöundu sinfóníuna eða Leníngrad-
sinfóníuna, mátti túlka sem óð til stríðandi borgarbúa um leið og stjórn-
völd notuðu hana í áróðursskyni.
Shostakovítsj samdi sinfóníuna í upphafi umsátursins . Hann starfaði þá við
brunavarnir í borginni en fluttist með fjölskyldunni sinni til Moskvu í
október 1941.
nótnablöð hans voru ljósmynduð og afritum komið til Bretlands og
Bandaríkjanna. Sinfónían var frumflutt í Lundúnum 29. júní 1942 og í
útsendingu nBC-útvarpsstöðvarinnar í Bandaríkjunum 19. júlí. Í Leníngrad
varð að gera hlé á frumflutningnum 9. ágúst 1942 vegna sprengjuárása
Þjóðverja og bæði hljómsveit og áheyrendur urðu að leita skjóls. En
sinfónían var svo send út til þýska umsáturshersins í hátölurum.
Sterk andspyrna
með tónlistinni
dómkirkja heilags
Ísaks sovéskir
hermenn marsera
fram hjá dómkirkju
heilags Ísaks í
Leníngrad í mars
1943.