Náttúrufræðingurinn - 2009, Qupperneq 51

51
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Æðarendur og aðrir sjófuglar farast
árlega í netum við Ísland og Græn-
land, auk þess sem slík dauðsföll eru
þekkt frá Nýfundnalandi, Noregi,
Þýskalandi og Eystrasalti.55,56 Árleg
afföll á Grænlandi og Íslandi eru
talin nema nokkrum þúsundum
fugla.37,55,57 Stuðst var við veiði-
skýrslur grásleppukarla og var
áætlað að 0,3% allra æðarfugla á
Breiðafirði hefðu farist í netum þar
árið 1987 og 1,3% allra æðarfugla á
svæðinu frá Gjögri á Ströndum að
Vatnsnesi árið 1991.55 Hins vegar
er erfitt að meta raunveruleg áhrif
hrognkelsaveiða á æðarfugl þegar
upplýsingar skortir um nýliðun
og náttúrlega dánartölu og jafn-
vel um raunverulegan fjölda og
dreifingu fugla. Á Grænlandi er
talið að afföll í grásleppunetum
ógni tilvist æðarfugls á stöðum þar
sem grásleppuveiðar eru stundaðar,
einkum í afskekktum fjörðum sem
fullorðnir æðarfuglar nota mikið.37
Flestar tegundir sjóanda eru í
stöðugri hættu vegna mengunar-
slysa, einkum af völdum olíuflutn-
inga.1,3,17,58,59 Á Eystrasalti eru
hundruð smærri olíuleka (minni
en eitt tonn hver) skráðir árlega
og verða þeir sjóöndum að tjóni.60
Vöruflutningar um Íshafið valda
mönnum áhyggjum að þessu leyti.3
Ættu þessi mál að vekja áhuga
Íslendinga, enda eru áform uppi
um frekari flutninga meðfram
ströndum Síberíu og Íslands með
byggingu olíuhreinsunarstöðvar
á Vestfjörðum og stórskipahafnar
í Eyjafirði. Fyrirhuguð olíuleit á
Drekasvæðinu á Jan Mayen hryggn-
um vekur einnig spurningar um
mengunarhættu.61 Sú aukna meng-
unarhætta sem þessar framkvæmdir
hefðu í för með sér gæti ógnað
íslenskum dýrastofnum. Nú er unn-
ið að gerð vákorta fyrir suður- og
vesturströnd Íslands m.t.t. meng-
unarhættu.62
Í kjölfar fækkunar æðaranda
í Norður-Ameríku var styrkur
þrávirkra eiturefna kannaður í teg-
undunum fjórum í Alaska og Síber-
íu 1991–1995.63 Magn kadmíums,
kopars, blýs og selens var meira
en gerist í andfuglum almennt
en sjófuglar eru oft mengaðri en
aðrir fuglar því eiturefni berast með
hafstraumum. Þótt áhrif efnanna
á heilsu fuglanna séu lítt þekkt
óttast menn margvíslegar afleiðing-
ar af uppsöfnun þeirra í sjóöndum,
m.a. fyrir líkamsástand og varp.17
Nokkur þrávirk efni (kadmíum,
kvikasilfur og selen) hafa fundist í
mælanlegum styrk í æðarfuglum
í Kanada, en ekki er talið að efnin
nái að skaða heilsu fuglana.64 Enn-
fremur breytist styrkur kvikasilf-
urs og kadmíums í hlutfalli við
breytingar á líkamsþyngd og varp-
ástandi æðarkollna og bendir það
til álags á fuglana af völdum þess-
ara mengunarefna.65 Eiturefni hafa
nokkuð verið könnuð í hérlendum
sjófuglum.66,67 Styrkur eiturefna í
íslenskum æðarkollum var svip-
aður eða jafnvel hærri en þekktist á
Svalbarða, í Norðvestur-Kanada og
í Frans-Jósefslandi og átti það eink-
um við um styrk PCB-sambanda.66
Fróðlegt væri að kanna tengsl eitur-
efna við afkomu þessara tegunda í
framtíðinni.
6. mynd. Blikönd, Polysticta stelleri, bliki. – Steller’s Eider male. Ljósm./Photo: Daníel Bergmann.