Náttúrufræðingurinn - 2009, Qupperneq 57

57
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Smyrslingur – Sandmiga
eða miguskel
Latneskt heiti tegundarinnar er Mya
truncata og var henni upphaflega
lýst og gefið nafn af Carl von Linné
árið 1758.3 Skeljarnar eru kúptari að
framanverðu og allbreytilegar í lög-
un, oftast egglaga eða sporbaugóttar,
og gulhvítar að lit (2. mynd a). Yfir-
borðið er frekar ójafnt, með allmörg-
um, misstórum og lágum lengdar-
hrukkum eða gárum. Hýðið er
frekar þykkt, oftast með fíngerðum
rákum sem skáskera lengdarhrukk-
urnar. Hjá fullvöxnum dýrum gapa
skeljarnar mjög að aftan. Nefið er
fyrirferðarmikið og innsveigt, mið-
stætt eða rétt aftan við miðju. Hjörin
er tannlaus, en inntengsli eru fest á
stórt útskot (plötu) í vinstri skelinni
og í þeirri hægri er tilsvarandi gróp
fyrir útskotið. Möttulbugurinn er
stór og djúpur og neðri hlið hans
liggur alveg niður við möttullín-
una. Út- og innstreymispípur eru
samvaxnar og klæddar hrukkóttri,
móleitri húð. Möttulpípurnar geta
teygt sig að minnsta kosti tvöfalda
skellengdina. Skeljar við Ísland geta
orðið í það minnsta 75 mm langar.
Smyrslingur er í dag útbreiddur
frá Frans Jósefslandi, Novaja Semlja,
Karahafi, Austur-Síberíuhafi, Ber-
ingssundi og höfum norðan Ameríku
í norðri til Japanseyja, Washington-
ríkis á vesturströnd Norður-Ameríku,
Massachusetts á austurströnd Norður-
Ameríku, Ermarsunds og vesturhluta
Eystrasalts í suðri.4 Tegundin lifir
því í sjó þar sem sjávarhitinn er
allt frá -2ºC til +16ºC.5 Smyrslingur
er mjög algengur umhverfis Ísland
Leifur A. Símonarson og Ólöf E. Leifsdóttir
Miguskeljar á Íslandi
Í Ferðabók Eggerts Ólafssonar1, sem fyrst kom út í Danmörku 1772, er
sagt frá sandmigu og er þar augljóslega átt við samlokutegund þá sem
ber latneska heitið Mya truncata, en hún er betur þekkt nú á dögum sem
smyrslingur. Einnig var hún sums staðar nefnd sandmígur eða sandmeyra.
Eggert furðaði sig á því að skeldýr þetta skyldi ekki vera nýtt betur því að
Langnesingar væru þeir einu sem notuðu það til matar þó að möttulpípurn-
ar þættu bæði seigar og harðar undir tönn. Nöfnin sandmiga og sandmígur
vísa vafalítið til þess að þegar dýrið liggur niðurgrafið í fjörusand herpist
möttulholið saman ef styggð kemur að dýrinu og þá dælir það sjó út úr
möttulholinu yfir í aðra möttulpípuna (útstreymispípuna), sem snýr upp,
og gýs þá stundum lítil buna upp úr sandinum. Sandmiga er því ef til vill
meira réttnefni en smyrslingur og í sumum orðabókum má sjá að samlokur
ættkvíslarinnar Mya eru einnig taldar til sandmiguættar.2 Þegar Eggert
Ólafsson tók saman bók sína um ferðir þeirra Bjarna Pálssonar um Ísland
var ekki vitað um aðrar miguskeljar við Ísland eða í íslenskum jarðlögum
en þessa einu sem Eggert nefndi, en síðan hafa fleiri komið í ljós og er ein
þeirra eingöngu þekkt úr jarðlögum. Þannig er einnig komið fyrir einni
undirtegund smyrslings. Í þessari grein verður fjallað um miguskeljar við
Ísland og í íslenskum jarðlögum, bæði núlifandi og útdauðar (1. mynd).
Náttúrufræðingurinn 78 (1–2), bls. 57–65, 2009
Ritrýnd grein
1. mynd. Nöfn á nokkrum einkennum miguskelja sem nefnd eru í texta. – Some character-
istics of myarian bivalves mentioned in the text.